`

މައްޗަންގޮޅީއާގެ

މައްޗަންގޮޅީއާގެ އަކީ އަޅުގަޑުގެ ޙަޔާތުގެ އެންމެ ފޮނި އަދި އެންމެ އުފާވެރި އިހުސާސް ތަކާއި ހަނދާންތަކާއި ގުޅިފައިވާ ގެއެވެ. އާދެ، ތުއްތު ކުއްޖެއްގެ ހިތުގެ އިހުސާސް ތަކާއެވެ. ތުއްތު ކުއްޖެއްގެ އުފާވެރި ހަނދާން ތަކާއެވެ. ތުއްތު ކުއްޖެއްގެ ފޮނި އުއްމީދުތަކާއެވެ. ތުއްތު ކުއްޖެއްގެ މައުސޫމް ދިރިއުޅުމާއެވެ.

މައްޗަންގޮޅީއާގެ އަކީ އެންމެ ކުރިން، އަޅުގަޑުގެ މުނިކާފާފުޅު އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން V އާއި މުނިމާމާފުޅު ބަޑިއަލިބޭގޭ ފާޠިމަތު ދީދީ ދިރިއުޅުއްވި މައްޗަންގޮޅީ ގަނޑުވަރެވެ. މުނިކާފާފުޅާއި ބޮޑުބޭބޭފުޅު ޙަސަން ޢިމާދުއްދީން ދެމިއޮތުމުގެ ޢާލަމަށް ދަތުރު ކުރެއްވުމުން، އެގަނޑުވަރު ވާރުތަވީ އަޅުގަޑުގެ ކާފާފުޅު ޢަބްދުﷲ ޢިމާދުއްދީނަށެވެ. މުނިކާފާފުޅު އަވަހާރަވުމަށްފަހު ކާފާފުޅު ހުންނެވީ އޭރުއޮތް ރަސްކަމުގެ ވަލީ އަހްދެއްގެ ގޮތުގައި ކަމަށް ވުމާއިއެކު، ކާފާފުޅު މި ދުނިޔެ ދޫކުރައްވަންދެންވެސް، އެ ގެ ހުރީ ގަނޑުވަރެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

އެގަނޑުވަރު ހުރީ މިހާރުގެ ސެންޓަރ ފޯރ ހަޔަރ އެޑިއުކޭޝަނާއި އަމީނިއްޔާ ސްކޫލް ހިމެނިފައިވާ ބިމުގައެވެ. ކާފާފުޅު މި ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވުމުން ސެންޓަރ ފޯރ ހަޔަރ ސެކަންޑަރީ އެޑިއުކޭޝަން އެހުރި ބިމާއި އެތާ ހުރި ޢިމާރާތްތައް ވާރުތަވީ އަޅުގަޑުގެ ބައްޕާފުޅު ޖައުފަރު ކަމާލުއްދީނަށެވެ. އެގެއަށް ބައްޕާފުޅު ނަން ދެއްވީ މައްޗަންގޮޅީއާގެ އެވެ. މިހާރު އަމީނިއްޔާ ސްކޫލް އެހުރި ބިމާއި އެތާ ހުރި ޢިމާރާތްތައް ވާރުތަވީ އަޅުގަޑުގެ ބޮޑުބޭބޭފުޅު މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީނަށާއި ބޮޑުދައިތާފުޅު ރަޝީދާ ޢިމާދުއްދީނަށެވެ. އެގެއަށް އެބޭފުޅުން ކިޔުއްވީ މައްޗަންގޮޅީގެ އެވެ.

މައްޗަންގޮޅީ ގަނޑުވަރުގައި އުޅުއްވި ރަސްމަތިފުޅު ބޭފުޅުންނަކީ އަޅުގަޑުގެ މުނިކާފާފުޅު އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން V އާގަޑުވަރު މަނިއްޕުޅާއި، އެރަދުންގެ އުޚްތު އަޅުގަޑުގެ ބޮޑުދައިތާފުޅު އަލްއަމީރާ އާގަޑުވަރު ތުއްތުގޮމައާއި، އެރަދުންގެ ދޮށީ ދަރިކަލުން އަޅުގަޑުގެ ކާފާފުޅު އަލްއަމީރު ޢަބްދުﷲ ޢިމާދުއްދީން މައްޗަންގޮޅީ ގަނޑުވަރު ދޮށީ މަނިއްޕުޅާއި، އެ މަނިއްޕުޅުގެ އަނބިކަނބަލުން އަޅުގަޑުގެ މާމާފުޅު އަލްއަމީރާ ކަރީމާ ސަމްޝުއްދީން ތިއްތި ގޮމަފުޅާއި، އެ ދެ ކަނބަލުންގެ ބޭފުޅުން ކަމުގައިވާ އަޅުގަޑުގެ ބޮޑުބޭބޭފުޅު އަންނަބީލް މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީނާއި، އަޅުގަޑުގެ ބައްޕާފުޅު އަންނަބީލް ޖައުފަރު ކަމާލުއްދީނާއި، އަޅުގަޑުގެ ތިއްތައިތާފުޅު އަންނަބީލާ ރަޝީދާ ޢިމާދުއްދީނާއި، މުނިކާފާފުޅުގެ ހަގު ދަރިކަލުން އަލްއަމީރު ޙަސަން ޢިމާދުއްދީން މައްޗަންގޮޅީ ގަޑުވަރު ތުއްތު މަނިއްޕުޅެވެ. މީގެ ތެރެއިން އެންމެ ގިނަދުވަހު މައްޗަންގޮޅީ ގަޑުވަރުގައި، އަދި ފަހުން މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައި އިންނެވި ބޭފުޅަކީ ބޮޑުދައިތާފުޅު އާގަޑުވަރު ތުއްތުގޮމައެވެ.

ބޮޑުދައިތާފުޅަކީ ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ ޙަޔާތުގައި މުހިއްމު ދައުރެއް އަދާކުރެއްވި އަންހެން ބޭފުޅެކެވެ. އެކަމަނާއަކީ ރާއްޖޭ ތަޚްތުގައި ރެދަލި ކުރެއްވި ރަސްކަލެއްގެ ދަރިކަނބަލުންނަށް ވުމުގެ އިތުރުން، ދެރަސްކަލުންގެ އުޚްތަށް ވެފައި ތިންވަނަ ރަސްކަލެއްގެ ބޮޑުދައިތާފުޅު ކަމަށްވާތީ އެކަން ވާނީވެސް އެހެންތާއެވެ. ދައިތާފުޅުގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި އެންމެ ފަހު ވަގުތާއި ހަމައަށްވެސް ދައުލަތުގެ ވެރިން ދައިތާފުޅަށް ޒިޔާރަތް ކުރައްވައި، އެކިއެކި ކަންކަމުގައި މަޝްވަރާ ހޯއްދަވަމުން ގެންދެވިއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ސަމްޝުއްދީން III އާއި، އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ފަރީދުލް އައްވަލާއި، ސުމުއްވުލް އަމީރު ޢަބްދުލްމަޖީދު ރަންނަބަޑޭރި ކިލެގެފާނާއި، ސުމުއްވުލް އަމީރު މުޙައްމަދު އަމީން ދޮށިމޭނާ ކިލެގެފާނާއި، ސުމުއްވުލްއަމީރު އިބްރާޙިމް ފާމުލަދޭރި ކިލެގެފާނާއި، އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ފަދަ ބޭފުޅުން ހިމެނިވަޑައިގަތެވެ. އަޅުގަޑު އަހާގޮތުގައި ދައިތާފުޅު އަވަހާރަވުމުން ފަސްދާނު ލުމުގެ ކަންކަން ހިގައިދިޔައީވެސް އޭރު ތިއްބެވި ދައުލަތުގެ އެންމެ އިސްވެރިންގެ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުންނެވެ.

ބޮޑުދައިތާފުޅު ފައިންޕުޅު ދެކެން މައްޗަންގޮޅީއާގެއަށް އަޅުގަޑުމެން ވަރަށް ގިނައިން ބައްޕާފުޅު ގެންދަވައެވެ. އަޅުގަޑުމެން އަރިހަށް ދިޔުމުން މަންމަ އަތްޕުޅުން ތުއްތުހޮއްކޮ ނަޞްރުﷲ އަތުލައްވައި އުގުފުޅުގައި ބައިންދަވައިގެން ނާނާ ކިޔުއްވައި ދެއްވާނެއެވެ. ދެން ދޮންދައްތަ މައުސޫމާއާއި، ތުއްތައްތަ ސަޢާދާއާއި، އަޅުގަޑާ ތިންބެއިން ވަކިން ގެންދަވައި އުގުފުޅުތެރެއަށް ލައްވައިގެން ގެންގުޅުއްވާނެއެވެ. އަޅުގަޑުމެން ރުއްސަން މެޓާވެސް ދެއްވާނެއެވެ.

ބޮޑުދައިތާފުޅަކީ ވަރަށް ތުއްޕުޅުކޮށް އިންނަވާ ކަމީނާ ބޭފުޅެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ވަރަށް ބަރު އަޑުފުޅެއް އޮވެއެވެ. ދިރިއުޅުއްވުމުގެ ކަންކަން ހުންނަނީ ވަރަށް ތަރުތީބު ކޮށެވެ. އަވަހާރަފުޅުން ތެދުވެވެވަޑައިގަތުމާއި، އަވަހާރަ ލެއްޕެވުމާއި، ފަރިއްކުޅުވުމާއި، އަދި ދިރިއުޅުއްވުމުގެ އެހެން ހުރިހާ ކަމެއްވެސް ހުންނަނީ ވަރަށް ގަޑިން ގަޑިއަށެވެ. ބޮޑުދައިތާފުޅަށް ބޭނުންފުޅުވާ ޒާތީ ޚިދުމަތްތަކާއި، އަރިހަށް ޒިޔާރަތް ކުރައްވާ ޢިއްޒަތްތެރިންނާއި، އެކި ދަރަޖައިގެ ބޭފުޅުންނާއި، ކަމުވޮށިގެންވާ ބޭކަލުންނާއި ޢާއްމުންނަށް މެހްމާންދާރީ އަދާކުރެއްވުމަށް ތަފާތު އިންތިޒާމްތައް ހަމަޖައްސަވާފައި އޮވެއެވެ. އެއިން އިންތިޒާމެއް ކިރިޔާ ކައްސާލައިގެން ދިޔައަސް، އަރިހުގައި އުޅޭ މީހުންގެ ތެރެއިން، އެކަމުގެ ޒިއްމާ އުފުލަންޖެހޭ މީހަކު ގެންނަވައި، އެމީހަކަށް ނަޞޭޙަތް ދެއްވާނެއެވެ. ނޫނީ އިންޒާރު ކުރައްވާނެއެވެ. ޢާއްމު ގޮތެއްގައި އަރިހުގައި އުޅޭ މީހުންނަށް ވަރަށް ކަމޭ ހީ ކުރައްވާނެއެވެ. އެންމެ އަރިހުގައި އުޅުނީ މޫސާ ތައްޚާން ޢަލީ ފުޅެވެ. ބޮޑުދައިތާފުޅު އަވަހާރަވި ފަހުންވެސް ޢަލިފުޅު އަޅުގަޑުމެން ކައިރީގައި އުޅުއްވިއެވެ.

ޢުމުރުފުޅުގެ ފަހުކޮޅު ބޮޑުދައިތާފުޅު އިންނެވީ ލޯފުޅު ފަން ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ލޯފުޅު ފަން ނަމަވެސް، އެންމެ ފަހު ނޭވާފުޅާއި ހަމައަށްވެސް ސިކުޑިފުޅު ވަރަށް ރަގަޅަށް މަސައްކަތް ކުރިއެވެ. ކޮޓަރިކޮޅު ތެރޭގައި މީހަކު ފައި އަޅާ އަޑަށްވެސް އެއީ ކާކު ކަން އެގިވަޑައިގަނެއެވެ. އަތްޕުޅު ފުހެން މޫނުފުޅު ފުހޭ ފޮތިކޮޅު ގެނެވުނަސް ފޮތިކޮޅުގައި އަތްޕުޅު ލެއްވުމާއިއެކު އެކަން އެގިވަޑައިގަނެއެވެ. ގުޑުގުޑާ ދަމާލާ އަޑަށް އެއީ ބޭރުން ވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅުންނަށް ދުންފޮދު އަރުވާ ގުޑުގުޑާކަން ނޫނީ އަރިހަށް ޒިޔާރަތް ކުރާ ޢާއްމުން ދުންބޯ ގުޑާކަން އެގިވަޑައިގަނެއެވެ.

ދިރިއުޅުއްވުމުގެ ހުރިހާ ކަމެއްގައިވެސް އިންސާފާއި، ހަމައާއި، އުޞޫލަށް ބޮޑުދައިތާފުޅު ކަމޭ ހީކުރެއްވިއެވެ. ދައުލަތުގެ ކަމެއް ބޮއްސުންލައިފި ކަމަށް ފެނިވަޑައިގެންފިނަމަ އެކަމެއް އިޞްލާޙު ކުރެއްވުމަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވިއެވެ. ދައުލަތުގެ ވެރިންނަށް އެކަން އަންގަވައިދެއްވައެވެ. އެއީ ގަޑުވަރު ތެރޭގެ ނުވަތަ ބޮޑުބަޑޭރިގޭގެ ކަމެއް ކަމަށް ވީނަމަވެހެވެ. ލޯފުޅު އަދިރިވަންދެންވެސް ދައުލަތުގެ ކަންކަމުގައި އުޅުއްވިއެވެ. އަރިހުގައިއުޅޭ މީހުންނާއިއެކު އިސްވެ ހުންނަވައިގެން ރާއްޖެއިން ބޭރަށްވެސް ދަތުރު ކުރެއްވިއެވެ.

ބޮޑުދައިތާފުޅު އާގަޑުވަރު ތުއްތުގޮމައާ ބެހޭ މިހާ ގިނަ ވާހަކަ ލިޔުނުއިރު އެއީ އަޅުގަޑު ލޮލުންދެކި އަތުންހިފާފައި ހުރި ކަންތައްތަކެއްނޫނެވެ. ޙަގީގަތުގައި، އަޅުގަޑު ބޮޑުދައިތާފުޅު ހަދާން ހުންނަނީ ވަރަށް ފަޑު ހިޔަންޏެއްހެނެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެ ވާހަކަ ތަކަކީ، އަޅުގަޑު ހެދި ބޮޑުވަމުން އައިއިރު، އަޅުގަޑު ތަރުބިއްޔަތު ކުރެއްވުމަށާއި، އެކިއެކި ކަންކަމުގައި އަޅުގަޑަށް ނަޞޭހަތް ދެއްވަމުން މަންމައާއި ބައްޕާފުޅު ވިދާޅުވެދެއްވާފައިހުރި ބޮޑުދައިތާފުޅުގެ ޙަޔާތްޕުޅާ ބެހޭ ބައިވަރު ވާހަކަތަކުގެ ޚުލާޞާއެކެވެ. އެއްވެސް ޝައްކެއްނެތް ގޮތުގައި ބޮޑުދައިތާފުޅަކީ މައްޗަންގޮޅީ ގަޑުވަރު އަދި މައްޗަންގޮޅީއާގޭގެ އެންމެ އަލިގަދަ ޝަޚްޞިއްޔަތެވެ. އަދި އަޅުގަޑު ނިޞްބަތްވާ ޢާއިލާގެ މެޓްރިއާކެވެ.

ކޮންމެއަކަސް ބޮޑުދައިތާފުޅު އަވަހާރަވުމުން މަންމައާއި އަޅުގަޑުމެން ގޮވައިގެން މައްޗަންގޮޅީއާގެއަށް ދިރިއުޅުއްވުން ބަދަލު ކުރައްވަން ބައްޕާފުޅު ނިންމަވައިފިއެވެ. ކުރިން ނުލާހިކު ދަތި ތަންތަނުގައި އުޅުމަށްފަހު، މައްޗަންގޮޅީއާގެ އަށް ބަދަލު ވުމުން މުޅި ޢާއިލާ އަށް ވީ ވަރަށް ހިތްހަމަޖެހޭ ކަމަކަށެވެ.

އެގޭގައި އުތުރު ފެންޑާއަކާއި ދެކުނު ފެންޑާއެއް އޮވެއެވެ. ބޭރުގޭތެރެއަކާއި އެތެރެގޭތެރެއެއް އޮވެއެވެ. ހަތަރުފަސް ނިދާ ކޮޓަރި ހުއްޓެވެ. ގޭގެ އަހުލުވެރިން ބޭނުންކުރަން އަޅުގަޑު ހަދާންވާ ގޮތުގައި ހަމަ ގާއިމުވެސް ތިން ހަޑަސްބުރި ނުވަތަ ފާޚާނާ ހުއްޓެވެ. މައި ގޭގެ ތެރޭގައި ކާކޮޓަރިއެއް ހުއްޓެވެ.

ގޭގައި އުޅޭ މީހުން ބޭނުން ކުރަން އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުންނަށް ވަކިން ނިދާ ތަންތަނާއި، ކާ ތަނާއި، ގިފިލި ނުވަތަ ފާޚާނާ ހުއްޓެވެ. ގޭގެ އަހުލުވެރިންނާއި އުޅޭ މީހުން ދިރިއުޅޭ ތަންތަނާއި މުޅިން ވަކިން ބަދިގެއާއި ބަޑަހަގެ ނުވަތަ ސްޓޯރ ރޫމް ހުއްޓެވެ. ފެން ރައްކާ ކުރަން ގޭގެ ހުރިހާ ފުރާޅަކާއި ޖަސްތު ދިޔަދޮވިންނާއި ހޮޅިން  ގުޅާފައިހުރި ބޮޑު ދެ ޖާޑީއާއި ކުޑަ ދެ ޖާޑީ ހުއްޓެވެ. މައިގޭގެ ހުރިހާ ފާރެއް ހުރީ ގަލުންނާއި އުވައިން ރާނާ، ދިޔާހަކުރު ލައިގެން ގަށާފައިހުރި އުވައިން އުވަޖަހާ އޮމާން ކޮށްފައެވެ.

މައިގޭގެ އުތުރު ފަރާތް އޮންނަނީ ބަގިޗާ ހައްދާފައެވެ. ޖަހާ މުގުރި ގަހަކާއި ރަންގު ފޭރު ގަހަކާއި އާދައިގެ ފޭރު ގަހަކާއި ތޫތު ގަހެއް ހުއްޓެވެ. ގޭގެ ބޮޑު ދޮރޯށި ހުންނަނީ މިފަރާތުގައި ލިލީ މަގަށް ވާގޮތަށް، ރަދުން އުޅުއްވާ ބޮޑު ގަޑުވަރުގެ ދެކުނު ދޮރޯށީގެ، ގާތްގަޑަކަށް ކުރިމަތީގައެވެ. އެ ދޮރޯށި ހުންނަނީ ހިޔާ ކޮށްފައެވެ. ދޮރޯށީގެ ދެފަރާތުގައި މީހުން ވާހަކަ ދައްކާލަން ތިބެން ދެ ދާލަ ހުރެއެވެ. އަދި ދޮރޯށީގެ އެތެރޭގައި ދެފަރާތުގައި ދެ ކުޅި ބަލާގެ ހުރެއެވެ.

އިރުމަތީ ފަރާތު ގޯތީގައި ބަބުކެޔޮ ގަހަކާއި އަނބުގަހެއް ހުރެއެވެ. އަދި އުއްދަޑިއާއި ކަފަގަސް އިންދާފައި އޮވެއެވެ. މި ފަރާތު ގޯތީގައި ވަރަށް ބޮޑު ހުސް ބިން އޮވެއެވެ. ކުދިވެރިން ފުޓްބޯޅައާއި ތިން މުގޯލި، މަންޑި، ބައިބަލާ، ފައިގަ ޖަހާ އަދި އެހެން ކުޅިވަރުތައް ކުޅެ ހަދަނީ މި ފަރާތުގައެވެ. ގޭގެ ވަލު ދޮރޯށި ހުންނަނީ މި ފަރާތުގައެވެ.

އިރުމަތީ ފަރާތާއި ދެކުނު ފަރާތުގައި އޮންނަ ގޯއްޗާއި ދެމެދު މެދުފާރެއް އަދި މެދު ދޮރޯށްޓެއް ހުއްޓެވެ. ދެކުނު ފަރާތު ގޯތީގައި ޖަނބުރޯލު ގަހަކާއި ޖަންބު ގަހެއް ހުއްޓެވެ. އަދި އެންމެ ދެކުނު ފަރާތު ފާރު ކައިރީގައި އެކި ވައްތަރުގެ ބައިވަރު ދޮންކެޔޮ ގަސްތައް ހައްދާފައި އޮވެއެވެ.

މައްޗަންގޮޅީއާގެއަށް ބަދަލުވިއިރު މާންދޫވިލާގައި އުޅުނު އަޅުގަޑުމެންގެ ޢާއިލާ އެކީގައި އެގެއަށް ބަދަލުވިއެވެ. އޭގެ އިތުރަށް ކާފަ ޙަސަން މަނިކުވެސް ދިރިއުޅުއްވުން އެގެއަށް ބަދަލު ކުރެއްވިއެވެ. އެކަން އަޅުގަޑަށްވީ ވަރަް ތަފާތު އިހުސާސް ތަކެއް ކުރެވުނު ކަމަކަށެވެ. އެއީ، ކުރިންވެސް ކާފައާއިއެކު ވަރަށް ގިނައިން އުޅެވިފައި އޮތުމާއިއެކު، އަބަދު ކާފަ ފެނުމަކީ ވަރަށް އާދަޔާއި ޚިލާފް އުފާވެރިކަމެއް ލިބޭ ކަމަކަށްވީތީއެވެ.

ކާފަ މުޅިންވެސް އަންނަވަނީ ގޮޅިޖެހި މުންޑެވެ. ލައްވާނީ އެއްކުލައިގެ ގަމީހެވެ. ގަމީހުގެ އަތް ހުންނާނީ ގާތްގަޑަކަށް ހަތަރު އިގިލި ފުޅާމިން ހުންނަ ވަރަށް އޮޅަބައްޓާއި ހަމައަށް އޮޅާފައެވެ. އަބަދުވެސް ހުދު ކުލައިގެ ފޮށައެއް ކޮޑުމަތީގައި އޮވެއެވެ. ގެއިން ބޭރުގައި އުޅުއްވާއިރު ކުޑައެއް ގެންގުޅުއްވާނެއެވެ. އޭރު ކާފަ ވަޒީފާ އަދާކުރައްވަނީ ކަސްޓަމުގައެވެ.

ކާފަ ކަސްޓަމުގެ މަސައްކަތް ނިންމަވާފައި ގެއަށް ދުރުވާ ގަޑިއަކީ އަޅުގަޑުމެން ކުދިވެރިން ވަރަށް އިންތިޒާރު ކުރާ ގަޑިއެކެވެ. އެ ގަޑިއަށް އަޅުގަޑުމެން ހުރިހާ އެންމެން ދޮރޯށި ކައިރިއަށް ނުކުމެ ތިބެނީ ކާފަ ޗާނދަނީ މަގުން ލިލީމަގަށް އަޅުއްވާތޯ ބަލަބަލައެވެ. ކާފަ ފެނުމާއިއެކު ހުރިހާ އެންމެން ދުވެގޮސް ކާފަގެ ކުޑަ އަތުލައިގަންނަމެވެ. އެ ކުޑައިގެ ތެރޭގައި ވަރަށް ރަގަޅަށް ބަންދުކޮށްފައިވާ ޕެކެޓެއް އޮންނާނެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހުންނާނީ އެކި ވައްތަރުގެ ވަރަށް މީރު ހެދިކާއެވެ. އެއީ ކަސްޓަމް ކެންޓީނުން ބައްލަވައިގަނެގެން އަޅުގަޑުމެން ހަވީރު ސައިބޯން ކާފަ ގެނެސްދެއްވާ އެއްޗިއްސެވެ. ކަސްޓަމް ކެންޓީނަކީ އެތާގައި ހުންނަ މީރު ހެދިކާއަށް އޭރު ވަރަށް މަޝްހޫރު ތަނެކެވެ.

ކޮންމެ ހަފްތާއަކު އެއްދުވަހު، ގިނައިން ހުކުރު ދުވަސް ދުވަހު އަޞްރުން ފައިބައިންނަވައިގެން ދުރުވެ ސައި ބެއްލެވުމަށްފަހު އަޅުގަޑުމެން ގޮވައިގެން ހަވީރު ފިންޏަށް ހިގާލަން ކާފަ ނުކުންނަވާނެއެވެ. އެހިގާލުމުގައި އެކި ދުވަހު މާލޭގެ އެކި ދިމާލުގައި އަޅުގަޑުމެން ހިގަމެވެ. އެހެންގޮސް ސިފައިންގެއާ އަރާ ހަމަވާއިރަށް އަޅުގަޑު ތޮށިގަޑަށް ވަންނަން ފަށާނެއެވެ. އޭރު ސިފައިންގެއަކީ އަޅުގަޑު މާ ބިރުގަންނަ ތަނެކެވެ. ނަމަވެސް، ބޮޑުވެގެން އައިއިރު ސިފައިންގެ މީހަކަށް ވާ ހިތް ވަރަށްވިއެވެ. ރައީސް މައުމޫންގެ ދައުރު ފެށުނުތަނާ ސިފައިންގެއަށް ޒުވާނުންތަކެއް ލެއްވިއިރު އޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭތޯ ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް އަޅުގަޑު މަސައްކަތްވެސް ކުރީމެވެ. ނަމަވެސް، އެއީ އަޅުގަޑުގެ ޑެސްޓިނީ އަކަށް ނުވިއެވެ.

ބައެއްފަހަރަށް ދިމާވާ ގޮތުން ބައްޕާފުޅު އަރިހުގައި ބޭރަށް ވަޑައިގަންނަވަން ޖެހުން ކަހަލަ ކަމެއް މަންމައަށް ދިމާވެގެން، އަޅުގަޑުމެން ނިންދަވަން މަންމައަށް ވަޑައިނުގެންނެވޭ ރޭ ތަކުގައި، އަޅުގަޑުމެން ނިދަނީ ކާފައާއި އެކުގައެވެ. އަޅުގަޑުމެން ނިންދަވަން، އެޒަމާނުގައި ކުޑަކުއްޖަކަށް ކީއްކުރަންތޯ ބޮޑު މީހަކަށްވެސް، ހިތަށް ނުގެނެވޭ ކަހަލަ ވާހަކަ ކާފަ ކިޔުއްވާ ދެއްވާނެއެވެ. އެ ވާހަކަ ތަކުގެ ތެރެއިން އެއް ވާހަކައެއްގައި ވާ ގޮތަކީ، ކާފަ ކަސްޓަމުން ޗުއްޓީއެއް ނަންގަވައިގެން، މާމަ ގޮވައިގެން ހުޅުލެއަށް ދުރުވެ، އެތަނުން ފުރާ މަތިންދާ ބޯޓެއްގައި ދެކަނބަލުން "އެފެރިކާ" އަށް ދުރުވަނީއެވެ. ފުރުއްވާއިރު ކާފަ ހުންނަވަނީ ގަދަ ކުލަތަކުގެ އަތްކުރު ގަމީހަކާއި ދިގު ފަޓްލޫނެއްގައެވެ. މާމަ ހުންނަވަނީ ކުރު ހެދުމެއް ލައްވައިގެންނެވެ.

އެފެރިކާގައި، ބާޒާރު ކުރެއްވުމާއި ޖަންގަލީގައި އުޅޭ ވަލު ޖަނަވާރު ބެއްލެވުމުގެ އިތުރަށް، ދުވަސް ހޭދަ ކުރައްވަނީ ވަރަށް ރީތި ގޮޑުދޮށެއްގައި އަވިކުޑައެއްގެ ދަށުގައި ވެލިގަޑުގައި ދެކަނބަލުން އޮށޯވެ ތިއްބަވައިގެންނެވެ. ކާފަ އޮންނަވަނީ ކުރު ޝޯޓް ބުރިއެއް ލައްވައިގެން ހުސްގަޔާއެވެ. މާމަ އޮންނަވަނީ އަންހެނުން މޫދަށް އެރޭ ކަހަލަ ހެދުމެއް ލައްވައިގެނެވެ. ދެކަނބަލުން ތިއްބަވަނީ އެ ގޮޑުދޮށާއި ވަރަށް ކައިރީގައި ހުރި ވަރަށް ބޮޑު ގެއެއްގައެވެ. އެގޭގައި ކާފަގެ ދެ ކަނބަލުން ނޫނަސް އެހެން މެހްމާނުން އުޅެއެވެ. ކާފަގެ ވާހަކަތައް އަހާފައި ނިދުމަށްވުރެ ބޮޑަށް ވަނީ ނުނިދޭ ގޮތެވެ. އެއީ ކާފައާ ކުރަން ބޭނުންވާ ސުވާލުތައް ގިނަކަމުންނެވެ. ހުރިހާ ދިމާލަކުން އަންނަ ހުރިހާ ސުވާލަކަށްވެސް ކާފަ ޙާޟިރު ޖަވާބު ދެއްވާނެއެވެ. އަދި މިހާރު އަޅުގަޑު ހިތަށް އަރައެވެ. ކާފަ އެ ކިޔުއްވާ ދެއްވާ ވާހަކަތައް އަހަން މާމަ ދުނިޔޭގައި ހުންނެވި ނަމަ، ދެންވާނީ ކިހިނެއް ބާވައެވެ.

ދޮންމާމަ ހާޖަރާ ޢަބްދުލްކަރީމާ ކާފަ ކައިވެނި ކުރެއްވީ މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައި ހުންނެވި އިރުއެވެ. ދޮންމާމައަކީ ބައްޕާފުޅު ހިންގެވި ބައިސްކޮފް ގެއެއް ކަމުގައިވާ މެޓްރޯގައި ޓިކެޓް ކަޑަން ބައްޕާފުޅު އަރިހުގައި އުޅުއްވި މުވައްޒަފެކެވެ. މެޓްރޯ ހުންނަނީ ލިލީމަގުން ވަދެވޭ ގޮތަށް މޫނިމާގޭގައެވެ. އެހެންވީމާ މައްޗަންގޮޅީއާގެއާ މާދުރެއް ނޫނެވެ. މެޓްރޯގެ މަސައްކަތް ނޯންނަ ހުރިހާ ވަގުތެއްގައި ދޮންމާމަ އުޅުއްވާނީ މައްޗަންގޮޅީއާގެ ތެރޭގައި މަންމައާ އެހީވާށެވެ. މަންމައަށް ނޫނީ ދޮންދައްތައަށް ނުކޮށްދެއްވޭ ފަހަރު އަޅުގަޑުމެން ފެންވަރުވައި، ރީތިކޮށް، ކާންދެއްވާނީވެސް ދޮންމާމައެވެ. އަޅުގަޑުމެން ރުއްސަން ދޮންމާމަ ވަރަށް ކުޅަދާނަވާނެއެވެ. ދޮންމާމައަށް އޭރު އަޅުގަޑުމެން ކިޔަނީ ހާޖޫއެވެ. ދޮންމާމަގެ ޙަޔާތް ނިމެންދެންވެސް އަޅުގަޑުމެންނާ ނުހަނު ގާތް އޯގާވެރި ގުޅުމެއް ބޭއްވެވިއެވެ.

އަބަދުވެސް މަންމައާއި ބައްޕާފުޅު އަރިހުގައި، ތަޢުލީމް ޙާޞިލް ކުރައްވަން އަތޮޅުތަކުން މާލެއަށް ދުރުވެ ތިއްބަވާ ކުދިން ތިއްބެވިއެވެ. މިގޮތުން ފިނިވާގޭގައި ތިއްބެވި ޢަބްދުލްޙަމީދު ރުޝްދީއާއި އިބްރާހިމް ފައުޒީގެ ވާހަކަ ކުރިން އޮންނާނީ ދަންނަވާލެވިފައެވެ. މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައި ތިއްބެވީ، ފަހުން ދީނީ ތަޢުލީމް ޙާޞިލް ކުރައްވައިގެން ރާއްޖެ ވަޑައިގެން ތަފާތު ދާއިރާތަކުގައި ދައުލަތަށް ޚިދުމަތް ކުރެއްވި އައްޝައިޚް ޙުސެއިން ޔޫސުފާއި، ފަހުން ކަރުންމަތީގެ ޑޮކްޓަރެއްގެ ގޮތުގައި ގައުމަށް ޚިދުމަތް ކުރެއްވި ޑަކްޓަރު މުޙައްމަދު ވަޙީދާއި، ފަހުން ހެލްތް އެސީސްޓެންޓެއްގެ ގޮތުގައާއި ޞިއްޙީ ދާއިރާގައި ތަފާތު ޚިދުމަތްތަކެއް ގައުމަށް ކޮށްދެއްވި ހޯރަފުށީ ޢަބްދުއްޞަމަދު ޢުޘްމާނެވެ. އަޅުގަޑުމެން އެވަރލާސްޓަށް ބަދަލުވި ފަހުން ތިއްބެވި ކުދިންގެ ތެރޭގައި މިހާރުވެސް ސިޔާސީ ދައިރާގައި ގައުމަށް ޚިދުމަތް ކުރައްވަމުން ގެންދަވާ ސޮބާހު ރަޝީދު ހިމެނެއެވެ.

މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައި މަންމައާއި ބައްޕާފުޅުގެ ޚިދުމަތުގައި އުޅުއްވި ބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި ކުރިންސުރެ އުޅުއްވި ގުޅީ ދޮންތުއްތުގެ އިތުރަށް ހައްދުންމަތީ ގަމު ޔޫސުފް ޢަލީ ދިގުޔޫ އާއި އިދުރީސް ޢަލީ، އަދި ބޮންޑަ ދޮންތުއްތު ހިމެނެއެވެ. މި ބޭބޭކަލުންނަކީ އަޅުގަޑުމެން ގޮވައިގެން ސްކޫލާއި ގެއާއި ދެމެދު ހިންގެވި ބޭކަލުންނެވެ. ގެއަށް ބާޒާރު ކޮށްދެއްވުމާއި، ގޭތެރޭގެ ހުރިހާ ކަމެއް އަޅުގަޑުމެންނަށް ބަލަހައްޓަވާ ދެއްވި ބޭބޭކަލުންނެވެ. އަޅުގަޑުމެންނަށް ނުހަނު ކަމޭ ހީކުރެއްވި، އަދި އަޅުގަޑުމެންދެކެ ނުހަނު ލޯބިވި ދުރު ނަމަވެސް ގާތް ބޭބޭކަލުންނެވެ. އަޅުގަޑުމެން ބޮޑެތިވެ ދައުލަތުގެ އިސް މަގާމް ތަކުގައި އުޅެން ފެށި ފަހުންވެސް މަގުމަތިން ފެނުނަސް، ގޮވާ ކައިރިއަށް ގެންނަވައި، ދަރިންނާ ވާހަކަ ދައްކަވާ ފަދައިން، ޙަޔާތުގެ ކަންކަމާއި ބެހޭ ގޮތުން އޮޅުން ފިލުއްވައި، ނަޞޭހަތް ދެއްވަމުން ގެންދެވި ބޭބޭކަލުންނެވެ.

އަޅުގަޑު ސްކޫލަކަށް ދާން ފެށީ މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ މަދްރަސަތުލް ފަރީދިއްޔާ އަށެވެ. އެ ސްކޫލް ހުރީ ނީލޯފަރުމަގާއި ނީލޯފަރު ހިގުން ގުޅޭ ހިސާބުގައި ހުޅަގު ދެކުނު ކަންމަތީގައެވެ. އޭގެ ފަހުން ސިލޯނަށް ތަޢުލީމް ޙާޞިލް ކުރަން ގޮސްފައި އެބުރި އައިސް މަޖީދިއްޔާ ހައި ސްކޫލަށް ވަނީވެސް މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައި އުޅެމުންނެވެ. ސްކޫލްގައި ހޭދަކުރާ ވަގުތުތަކުގެ އިތުރަށް ގޭގައިވެސް ޤުރުޢާން ކިޔެވުމަށާއި ދިވެހިބަސް ދަސްކުރުމަށް ވަގުތު ދޭންޖެހެއެވެ. ޢަރަބި އަކުރާއި ޤުރުޢާން ކިޔަވަން ދަސްކޮށް ދެއްވަން ފުރަތަމަ ވަޑައިގަންނަވަނީ ޖަޢުފަރު ރަޝީދު ސީދިއެވެ. ފަހުން ފޮރި ޙަސަން ދީދިއެވެ. ދިވެހި އަކުރާއި ދިވެހި ބަސް ދަސްކޮށްދެއްވަން ވަޑައިގަންނަވަނީ މޫސާ ޙަލީމެވެ.

އުގެނެން ހޭދަ ކުރާ ވަގުތުތައް ފިޔަވައި ދުވާލުގެ ހުރިހާ ގަޑިއެއްގައި އޮންނަނީ ކުޅުމެވެ. މައްޗަންގޮޅީއާގެއާއި މައްޗަންގޮޅީގެއާ ދެމެދު ހުންނަ މެދުފާރުގައި މެދު ދޮރޯށްޓެއް ހުއްޓެވެ. އެހެންވީމާ އެއްގޭގެ ކުދިންނަށް އަނެއްގެއަށް ގޮސް އެގޭ ކުދިންނާއިއެކު ކުޅެން އުޅެވެއެވެ.

ހަވީރު ފަހެއް ޖެހީމައި އެވީ ކުޅުން ނިންމާލާފައި ރީތިވާށެވެ. އެއަށްފަހު އިރުއޮއްސެންދެން ދޮރޯށި ދޮށަށް ނުކުމެ ބޭރު ބަލައިލަން ތިބުމަކީ އަޅުގަޑުމެން ވަރަށް ގިނައިން ކުރާ ކަމެކެވެ. އިރުއޮއްސި ހައެއް ޖަހާއިރަކީ މައްޗަންގޮޅީއާގޭ ކުރިމަތީގައި ހުންނަ ބޮޑުގަޑުވަރުގެ ދެކުނު ދޮރޯށީގައި ތިބޭ ސިފައިން ފޯރީ ބަދަލު ކުރާ ގަޑިއެކެވެ. ކޮންމެ ދެ ގަޑިއަކުން އެމީހުން ފޯރި ބަދަލު ކުރެއެވެ. ނަމަވެސް ހަވީރު ހައެއް ޖަހާއިރާއި، ރޭގަޑު އަށެއް ޖަހާއިރާއި، ހެދުނނު ހައެއް ޖަހާއިރުގެ ފޯރީ ބަދަލު ކުރުމަކީ ވަރަށް ބަލާ ހިތްވާ މަންޒަރެކެވެ.

ހަވީރު ހައެއް ޖަހާއިރު ގަޑުވަރުގެ ފޯރި ބަދަލު ކުރަން ސިފައިންގެއިން ނުކުމެގެން އަންނަ ދެ ސިފައިންގެ މީހުން އަންނާނީ އެއް ހަމައަކަށް މާރޗް ކޮށްފައި، ފެހިކުލައިން ދިއްލާފައި ހުންނަ ދެ ލަންޓަން ދެ މީހުން ހިފައިގެންނެވެ. އެ ދެމީހުން ގަޑުވަރު ދޮރޯށްޓާއި އަރާ ހަމަވެފައި އެޓެންޝަނަށް އައިސް ހަމަ އެއްވަރަކަށް ގަޑުވަރު ދޮރޯށީގެ ދެ ކަނީގައި އެކަމަށް ބަހައްޓާފައި ހުންނަ ތަނުގައި ދެ ލަންޓަން ބަހައްޓާނެއެވެ. އެއަށް ފަހު އެ ދެމީހުން އެބައުޓް ޓާރން ހަދާފައި ދޮރޯށީގެ ފޯރިއަށް ކުރިން ތިބި ދެ މީހުންނަށް ސެލިއުޓް ނަގާނެއެވެ. ކުރިން ތިބި ދެ ސިފައިންވެސް އައި ދެމީހުންނަށް ސެލިއުޓް ނެގުމަށްފަހު އެއްވަރަކަށް މާރޗް ކޮށްފައި ސިފައިންގެއަށް ދާން ހިގައިގަންނާނެއެވެ.

އިރުއޮއްސި އަށެއް ޖަހާއިރުވެސް މިކަން ހިގާނެއެވެ. ނަމަވެސް އެގަޑިގައި އަންނަ ދެމީހުން ހިފައިގެން ތިބޭނީ ރަތްކުލައިން ދިއްލާފައިވާ ދެ ލަންޓަނެވެ. ހެދުނު ހައެއް ޖަހާއިރު ފޯރި ނިންމާފައި ދެ ސިފައިންގެ މީހުން ދާނީ އެ ދެ ރަތް ލަންޓަން ހިފައިގެންނެވެ. ބައެއް ދުވަސް ދުވަހު އެ ދެ ގަޑީގައި ފޯރި ބަދަލު ކުރާ ތަން ބަލަންވެސް އަޅުގަޑުމެން ނުކުންނަމެވެ. އެއީ، މި ތިން ގަޑީގައި ފޯރި ބަދަލު ކުރާ މަންޒަރަކީ ވަރަށް ހިތްގާއިމު މަންޒަރަކަށް ވާތީއެވެ. އަޅުގަޑަށް އެގިފައި އޮންނަ ގޮތުގައި ގަޑުވަރު ދޮރޯށީގައި ފެހި ލަންޓަން ހުންނައިރު ގަޑުވަރަށް ވަދެވޭނީ ޚާއްޞަ ބޭފުޅުން ކޮޅަކަށެވެ. ރަތް ލަންޓަން ދިއްލީމައި އެއްވެސް މީހަކަށް ނުވަދެވޭނެއެވެ.

އަޅުގަޑު ޚިތާން ކުރީ މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައެވެ. އަޅުގަޑާއިއެކު އަޅުގަޑުގެ ކޮއްކޮ ނަޞްރުﷲ އާއި، އަޅުގަޑުމެންގެ ބޮޑުދައިތަ ދޮންމަނިކެގެ މުޙައްމަދު ޝިހާމް މަންސީ އާއި، ބައްޕާފުޅުގެ ނުހަނު ގާތް ބޭކަލެއް ކަމުގައިވާ މައްލާ ކުޑަތުއްތުގެ ދަރިކަލުން، މިހާރު ރާއްޖޭގެ މަޝްހޫރު ވިޔަފާރި ވެރިޔާ މައްލާ އަޙުމަދު ނާޞިރު ވެސް ޚިތާން ކުރިއެވެ. އަޅުގަޑުމެންގެ ޚިތާނީ ހަފްލާގެ ދުވަސް ތަކަކީ ވަރަށް ފޯރި ގަދަ އެހާމެ އުފާވެރި ދުވަސް ތަކެކެވެ. މައްޗަންގޮޅީއާގެއަށް އަބަދުވެސް ވަޑައިގެން އުޅުއްވި މަންމައާއި ބައްޕާފުޅުގެ ރަޙްމަތްތެރި ބޭފުޅުން ކަމުގައިވާ ޞ ސ އަޙުމަދު ޒަކީއާއި، ޞ ސ އިބްރާހިމް ޝިހާބާއި، ޞ ސ ޢަދްނާން ޙުސެއިން އާއި، އަދި އެސްޖެހިގޭ އަހްމަދު ޝަރީފާއި ކެޕްޓަން އިބްރާހިމް ބުޝްރީ އާއި އޭނާގެ އަނބިކަނބަލުން ޚަދީޖާއާއި، މައްޗަންގޮޅީ އަވަށުގެ ނަގާކިޔާ ބޭކަލުންނާއި ބޭކަނބަލުން ޢިޝާ ނަމާދުން ފޭބީމާ ވަޑައިގެން މެންދަން ވަންދެން ވަރަށް މަޖާ ނަންގަވައި ހައްދަވާނެއެވެ. ހުރިހާ މަޖަލެއް ނެގުމުގެ އެންމެ އިސްކޮށް ތިއްބަވާނީ ދޮންމާމަ ހާޖޫއާއި ދޮންބޭބެ މުޙައްމަދު ވަހީދެވެ.

މަންމައަށާއި ބައްޕާފުޅަށް ފުރަތަމަ އަންހެން ބޭފުޅެއް ލިބިވަޑައިގަތީ މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައެވެ. އެއީ އަޅުގަޑުމެންގެ ކޮއްކޮ ނާދިޔާ ކަމާލުއްދީނެވެ. ވަރަށް ލޯބިކޮށް ފުށްގަޑެއްހެން އޮންނަ ކުއްޖެކެވެ. ނަމަވެސް، މާ ގިނަ ދުވަހު ދުނިޔެއަކު ނޫޅުއްވައެވެ. ޢުމުރުން އެންމެ ހަ މަސް ވީތަނާ ބޭރަށް ހިންގުމުގެ ބައްޔެއްގައި ދެތިން ދުވަހު އުޅުއްވުމަށްފަހު މިދުނިޔެ ދޫކުރައްވައިފިއެވެ. ކާފަ ކެޔޮދަޅިން ސަންދޯކެއް ހައްދަވައިގެން ކާފަގެ އަތްމަތީގައި އެ ލޯބި ކޮއްކޮ ވަޅުލައްވަން ގެންދެވި ހަނދާނަކީ މިހާރުވެސް އަޅުގަޑުގެ އެންމެ ހިތާމަވެރި ހަނދާންތަކުގެ ތެރެއިން އެއް ހަނދާނެއެވެ.

އަޅުގަޑުމެން މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައި އުޅެނިކޮށް ބައްޕާފުޅު ދެއަތްބަށް ބޭފުޅަކާއި ކައިވެނިފުޅު ކުރެއްވިއެވެ. އެއީ ސަޢީދާ ޢިއްޒުއްދީން، މެދުޒިޔާރަތްދޮށުގޭ ތުއްތު ގޮމާއެވެ. އަޅުގަޑުގެ ކޮއްކޮ އަކްރަމް ކަމާލުއްދީން ލިބިވަޑައިގަތީ އެކައިވެނި ފުޅަށެވެ. އަކްރަމް ރައްކާވީ މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައި ނޫންނަމަވެސް، އެއީ އަޅުގަޑުމެން މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައި ދިރިއުޅެނި ކޮށެވެ.

ބައްޕާފުޅުގެ އަނބި އަނބިކަނބަލުންގެ ތެރެއިން މިލިޔުން ލިޔުމާއި ހަމައަށްވެސް ދޮންމަންމާފުޅު ސަޢީދާ ޢިއްޒުއްދީން މާތް ﷲ ގެ ހެޔޮ ރަޙްމަތްފުޅުން ދުނިޔޭގައި އެބައިންނެވިއެވެ. އެ ކަމަނާއަކީ ބައްޕާފުޅުގެ ދެބެންގެ ދެދަރި ބޭފުޅެއްވެސް މެއެވެ. އެހެންކަމަށްވެފައި، ދޮންމަންމާފުޅު އަޅުގަޑުމެންނާއިއެކު މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައި އުޅުއްވާފައިވާތީ، ދޮންމަންމާފުޅަކަށްވުރެ ބޮޑަށް އެކަމަނާއި މެދު، އަޅުގަޑަށް ބެލެނީ ދައިތާފުޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މިހާރުވެސް ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން ދައިތާފުޅު އަޅުގަޑަށް ފޯނުން ގުޅުއްވައި އަޅުގަޑުމެންގެ ޙާލު ބައްލަވައެވެ. ހަމަ އެފަދައިން އަޅުގަޑުވެސް ދައިތާފުޅުގެ ޙާލުކޮޅު ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން ބަލަމެވެ.

ކިތަންމެ އުފާވެރި ނަމަވެސް، މައްޗަންގޮޅީއާގޭގައި އަޅުގަޑުމެންނަށް މާގިނަ އަހަރުތަކެއް ވަންދެނެއް ނޫޅެވުނެވެ. އެހެނީ، އޭރު އޮތް ސަރުކާރުން ތަޢުލީމް ދެއްވަން އަތޮޅުތަކުން ކުދިން ގެންނަވައި ބައިތިއްބަވާނެ ބޯޑިންގެއް ހެއްދެވުމަށާއި، އަންހެން ކުދިންގެ ސްކޫލެއް ހެއްދެވުމަށް އެކަށީގެންވާ ޢިމާރާތެއް ހުރި ބޮޑު ބިމެއް ބޭނުންފުޅުވެގެން ހޯއްދެވި ހޯއްދެވުމަށް ފެނިވަޑައިގަތީ މައްޗަންގޮޅީއާގެއާއި މައްޗަންގޮޅީގެ ކަމަށް ވުމެވެ. 

އެހެންކަމުން ސަރުކާރަށް އެ ތަންތަން ބޭނުންފުޅު ވެގެން ބައްޕާފުޅާއި، ބޮޑުބޭބޭފުޅު މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީނާއި، ތިއްތައިތާފުޅު ރަޝީދާ ޢިމާދުއްދީނު އަރިހު އެއްސެވުމުން، އެ ބޭފުޅުން އެކަމަކާއި އިޢުތިރާޟެއް ނުކުރެއްވިއެވެ. ބަދަލުގައި ބައްޕާފުޅަށް ލިބިވަޑައިގަތީ މައްޗަންގޮޅީ ފާރޮށިގެއާއި ޖަނަވަރީ ހޮޓަލާއި އެދެތަން ހުރި ބިމާއި ފައިސާ ކޮޅެކެވެ. އެތަނަށް ބައްޕާފުޅު ކިޔުއްވީ އެވަރލާސްޓެވެ. ދޮންބޭބޭފުޅަށް ލިބިވަޑައިގަތީ މާފަންނު އަވަށުވެރިގޭގެ ޢިމާރާތާއި އެތަންހުރި ބިމާއި، ބައްޕާފުޅަށްވެސް ލިބިވަޑައިގެން ވަރަށް ފައިސާއެވެ. އެތަނަށް ބޮޑުބޭބޭފުޅު ކިޔުއްވީ ލަކްސްލިން އެވެ. ތިއްތައިތާފުޅަށް ލިބިވަޑައިގަތީ ކުރިން މަދުރަސަތުލް ފަރީދިއްޔާ ހިންގި ޢިމާރާތްތަކާއި އެތަންތަން ހިމެނިގެންވީ ބިމާއި، އަނެއް ދެބޭފުޅުންނަށްވެސް ލިބިވަޑައިގެން ވަރަށް ފައިސާއެވެ. އެތަނަށް ތިއްތައިތާފުޅު ނަން ދެއްވީ ގްރީންލިން އެވެ. 

ސަރުކާރުން ތަޢުލީމް ދެއްވަން އަތޮޅު ތަކުން ގެންނެވި ކުދިންނަށް ބޯޑިންގ ހެއްދެވީ މައްޗަންގޮޅީއާގޭ ގައެވެ. އެތަނުގައި ހުރި ޢިމާރާތްތަކަށް އެއްވެސް ބަދަލެއް ނުގެންނަވައި އެހުރި ގޮތަށް ބަހައްޓަވައިގެންނެވެ. ބޯޑިންގ އުވުނު ފަހުން އެތަން ތަޅާލައްވާފައި ދެން އެތާގައި ހެއްދެވީ ސެންޓަރ ފޯރ ހަޔަރ އެޑިއުކޭޝަން ސީ އެޗް އެސް ސީ އެވެ. މައްޗަންގޮޅީގެ ތަޅާލެއްވުމަށްފަހު އެތާގައި ޢިމާރާތް ކުރެއްވީ އަންހެން ކުދިންގެ ސްކޫލް އަމީނިއްޔާ ސްކޫލެވެ. އާދެ، އަޅުގަޑުގެ ކާފާފުޅު އަލްއަމީރު ޢަބްދުﷲ ޢިމާދުއްދީން މި ދުނިޔޭގައި އުޅުއްވީއެންމެ ހަތާވީސް އަހަރުގެ ކުރު ޢުމުރުފުޅެއްގައެވެ. އަޅުގަޑު އަހާ ގޮތުގައި ކާފާފުޅަކީ ތަޢުލީމަށް ލޯބި ކުރައްވާ، ގަޑުވަރުތެރޭގެ ވާޖިބުތައް އަދާ ކުރައްވަމުންވެސް އަމިއްލަފުޅު ޙައިސިއްޔަތުން ތަޢުލީމަށް ޚިދުމަތް ކުރެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. އެހެންކަމުން ކާފާފުޅުގެ ފަރާތްޕުޅުން އަޅުގަޑުމެންގެ ޢާއިލާއަށް ވާރުތަވީ ތަންތަން ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ދާއިރާއަށް ފާހަގަ ކުރެވޭ ބޮޑެތި ޚިދުމަތްތަކެއް ކުރަމުންދާ ބިނާތަކަކަށް ބަދަލުވެގެން ދިޔަކަމީ، އަޅުގަޑުމެންގެ ޢާއިލާއިން ނުހަނު އުފާ ކުރަންޖެހޭ ފަދަ ކަމެކެވެ.