`

ތަޢުލީމް ޙާޞިލު ކުރަން ސިލޯނަށް ދިއުން

ބޮޑުވުން:

ރަތްގޮށްލީ ގަމީސް ތޯއެވެ. އާދެ، ރަތްގޮށްލީ ގަމީހަކީ ބެންހާގޭ ޢާއިޝަތު ދީދީ، އަޅުގަޑު ކިޔާ ގޮތަށްނަމަ ބެންހާގޭ ތުއްތައްތަ އަޅުގަޑަށް ފައްސަވާ ދެއްވި މާ ނަލަ ގަމީހެކެވެ. އެއީ ހުދު ގަމީހެކެވެ. އެ ގަމީހުގައި ލާފައި ހުންނަނީ މާރީތި ރަތްކުލައިގެ ގޮށް ތަކެކެވެ. އެ ގަމީސް އަޅުގަޑަށް ރީތިވިލެއް ބޮޑުކަމުން ބޭރަށް ދާނަމަ، އެގަމީސް ނޫން އެހެން ގަމީހެއްލާން އަޅުގަޑުގެ ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. އެހެންވީމާ މަންމައަށް ޖެހިވަޑައިގަންނަވަނީ، ބޭރަށް ގޮއްސަ އައިމާ ހަމަ އަވަހަށް އެ ގަމީސް ދޮވެ އިސްތިރި ކުރެއްވުމަށްފަހު، ދެން ބޭރަށް ދާންޖެހޭ އިރަށް ގަމީސް ތައްޔާރަށް ބާއްވަވާށެވެ.

ރަތްގޮށްލީ ގަމީހުގެ ނިމުން އައީވެސް އެކަހަލަ ދުވަހެއްގައެވެ. ކޮންމެވެސް ތާކަށް ބޭރަށް ދާންވެގެން މަންމަ އަޅުގަޑު ފެންވަރުވާ ރީތި ކުރެއްވުމަށްފަހު ލާން ގެންނެވީ ރަތްގޮށްލީ ގަމީހެއްނޫނެވެ. ރަތްގޮށްލީ ގަމީސް އޮތީ ކުރީ ދުވަހު ކޮންމެވެސް ތާކަށް ގޮއްސަ އައިގޮތަށް ދާ އެއްޗެތިލާ ބާލިދީ ތެރޭގައެވެ. އެކަމަކު އެހެން ގަމީހެއް ލައިގެން ބޭރަށްދާން އަޅުގަޑު ހިތްހަމައެއް ނުޖެހުނެވެ. ރަތް ގޮށްލީ ގަމީސް ނޫން އެހެން ގަމީހެއް ނުލާންވެގެން ދެފައި ތަޅާފައި ރޯން ފެށީމަ، މަންމަ ވަރަށް ކަން ބޮޑުވެގެން އަވަސް އަވަހަށް އެއްކަލަ ގަމީސް ބާލިދީން ނަންގަވައިގެން ދޮންނަވާފަ، އަޅުގަޑާ ދިމާލަށް ކޯފާ ވަމުން، އިސްތިރި ރޯ ކުރައްވައިގެން ގަމީސް އިސްތިރި ކުރައްވަން މަސައްކަތް ފައްޓަވައިފިއެވެ.

އަޑުފަށްގަޑަށް ބައްޕާފުޅު ވަޅު ކޮޓަރިއަށް ވަޑައިގެންފިއެވެ. އަޅުގަޑަށް އެ ވަގުތު ފެނުނީ އަޅުގަޑު އެންމެ ޖެހިލުންވާ ބައްޕާފުޅެވެ. މޫނުފުޅުމަތި ހުރީ ވަރަށް ސީރިއަސް ކޮށެވެ. ދެ ތުންފަތްޕުޅު ދޭތެރޭ ދުން ހިއްޕަވަން ގެންގުޅުއްވާ ދުންފަތް ކަށިގަޑު އިނެވެ. އެއްވެސް އެހެން އެއްޗެއް ވިދާޅުނުވެ، މަންމައަށް މުޚާޠަބު ކުރައްވާ ވިދާޅުވީ، ވަޙީދާ.. ތިޔަ ގަމީސް އަހަރެން އަތަށް ދީބަލާށެވެ. ބައްޕާފުޅު ވަޑައިގަތީމަ އަޅުގަޑުގެ ރުއިންވެސް ހުއްޓި ކުޑަ ގިސްލެވުމަކަށް ބަދަލު ވެއްޖެއެވެ. މަންމަ ކޯފާވުންވެސް ހުއްޓާ ލައްވާފަ، ރަގަޅަށް އިސްތިރި ނުކުރެވި ކުޑަކޮށް ތެތްކޮށް އޮތް ރަތްގޮށްލީ ގަމީސް ބައްޕާފުޅު އަތްޕުޅަށް ދެއްވައިފިއެވެ.

އަޅުގަޑާ މުޚާޠަބު ކުރައްވާ ބައްޕާފުޅު ވިދާޅުވިއެވެ. މި ގަމީސް ލެވޭ ވަރަށްވުރެ ޢަބްދުﷲ މިހާރު މާ ބޮޑުވެއްޖެއެވެ. އަނެއްކާ މި ގަމީސް މިހާރު ބާވެސް ވެއްޖެ ނޫންހެއްޔެވެ. އެހެންވީމާ މި ގަމީސް ދެން ލާކަށް ބައްޕަ ހިތްހަމައެއް ނުޖެހެއެވެ. ބައްޕަ ބެންހާގޭ ތުއްތައްތަ އަރިހު ދަންނަވައިގެން ޢަބްދުﷲ އަށް މިއަށްވުރެ ހެޔޮވަރު އާ ރަތްގޮށްލީ ގަމީހެއް ފަހާ ދޭނަމަވެ. މިއަދު މަންމަގެ ބަސް އަހައިގެން އެހެން ގަމީހެއް ލައިގެން ބޭރަށް ދާށެވެ. އެއަށް އަޅުގަޑު ގިސްލަމުން ބޯ ޖަހާލުމާއިއެކު، ވަޅު ކޮޓަރިން ބޭރަށް ނުކުމެވަޑައިގެން އަޅުގަޑު ބަލަން ހުއްޓާ އަތްޕުޅުގައި އޮތް ލައިޓަރުން ގަމީސް ރޯކޮށްލައްވާ، އަންދައިލައްވައިފިއެވެ. ރަތްގޮށްލީ ގަމީހުގެ ނިމުން އައީ އެގޮތަށެވެ.

ބައްޕާފުޅު އެވިދާޅުވި ގޮތަށް އާ ރަތްގޮށްލީ ގަމީހެއް ފަހަން ތުއްތައްތަ އަރިހަށް ބެންހާގެއަށް އަޅުގަޑު ގޮވައިގެން ވަޑައިގަތެވެ. އެކަމަކު ކަންދިމާވި ގޮތުން އަޅުގަޑު ގައިން މިން ނެންގެވުމަށްފަހު އެތަން މިތަން ހޯއްދާވެސް ރަތްގޮށެއް ތުއްތައްތަ އަތްޕުޅުގައި އޮތްކަމަކަށް ނުވިއެވެ. ރަތްގޮށް ގަންނަން ލިބޭތޯ އެގޭގައި އުޅޭ މީހަކު ކޮންމެވެސް ފިހާރައަކަށްވެސް ތުއްތައްތަ ފޮނުއްވިއެވެ. އެކަމަކު އިރުކޮޅެއް ފަހުން އޭނާވެސް އައިސް ދެންނެވީ ހަމަ އެއްވެސް ތާކުން ރަތްގޮށް ގަންނަންވެސް ނުލިބުނު ކަމަށެވެ. މުޅި މާލެއިން ރަތްގޮށް ހުސްވީއެވެ. ކޮންމެއަކަސް ރަތްގޮށް ނުލާ ނަމަވެސް، ހަމަ އެހާ ނަލަ ހުދުގޮށްލީ ގަމީހެއް ތުއްތައްތަ ފައްސަވާ ދެއްވީމަ، ދެން ދަންނަވަން އޮތީ ކީކޭތޯއެވެ.

ބޮޑުވެއްޖެކަން އަޅުގަޑަށް ދެން އެގުނީވެސް ހަމަ އެކަހަލަ ހާދިސާ އަކުންނެވެ. އެކިއެކި ރަސްމީ ނުވަތަ އިޖުތިމާޢީ ކަންކަމަށް މަންމައާއި ބައްޕާފުޅު ވަޑައިގަންނަވަން ޖެހިގެން ބައެއް  ރޭތަކުގައި ކާފަ އަޅުގަޑުމެން ނިންދެވުމާއި ޙަވާލު ވެލެއްވި ނަމަވެސް، އާދައިގެ މަތިން އެކަން ކުރައްވާނީ މަންމައެވެ. ކޮންމެ ރެއަކުވެސް އިޝާ ނަމާދުން ފައިބާވަޑައިގެން، ވަޅު ކޮޓަރިން އަޅުގަޑުމެންގެ މޫނާއި، އަތްފައި ދޮންނެވުމަށްފަހު ގެންދަވާ، އަޅުގަޑުމެން ނިދަން ތިބޭ އެއް އެދުގަ އެދު ހުރަހަށް ތިންބެއިން ބައިތިއްބަވާނެއެވެ. އެއްފަރާތުގަ ތުއްތުބޭބެ ޝަކީބެވެ. އަނެއް ފަރާތުގަ އަޅުގަޑެވެ. މެދުގަ ތުއްތުކޮއްކޮ ނަޞްރުﷲ އެވެ. ދެން މަންމަ އެއްފަހަރު އެއް ދެބެންގެ މެދުގަ، އަނެއް ފަހަރު އަނެއް ދެބެންގެ މެދުގަ ކުރުޖެހިވަޑައިގެން އޮންނަވާ، އަޅުގަޑުމެންގެ ގައިގާ ފިރުއްވަމުން އަޅުގަޑުމެންނަށް ނިދެންދެން، އެޒަމާނުގެ އެންމެ ރީތި ފިލްމީ ލަވަތަކާއި ނާނާތައް ކިޔުއްވާ ދެއްވާނެއެވެ. މަންމަ އެންމެ ގިނައިން ވިދާޅުވެދެއްވާ، އަދި އަޅުގަޑު އެންމެ އަހާ ހިތްވާ ލަވައަކީ ފިލްމް ޗޯރް ބާޒާރުގެ ޗަލްތާ ރަހޭ މިލަވައެވެ.

އަނެއް ދެބެންނާ ޚިލާފަށް އޭރުވެސް އަޅުގަޑު ބުއްފުޅި ބޮމެވެ. ނިދާ ގަޑީގައި ބޯ ބުއްފުޅި މަންމަ މެނިފިއުލޭޓް ކުރަންވެސް އަޅުގަޑު ބޭނުން ކުރަމެވެ. އެއީ، ތިންބެއިންނަށް ނިދުނީމަ ނޫނީ މަންމަ އެހެން ތަނަކަށް ވަޑައިނުގަންނަވާނެކަން އެގޭތީއެވެ. އެހެންވީމަ އަޅުގަޑު ހަދާ ގޮތަކީ އެތިކޮޅެއް ބޯލާފަ އެދުމަތީ ބުއްފުޅި ބާއްވަނީއެވެ. ދަރިފުޅާ ޢަބްދުﷲ އޭ، އަވަހަށް ފުޅި ހުސްކޮށްލާށޭ މަންމަ ވިދާޅުވީމަ، އަނެއްކާވެސް އެތިކޮޅެއް ބޯލަނީއެވެ. ނަތީޖާއަކީ އަނެއް ދެބެން ނިދާއިރުވެސް، ބުއްފުޅި ބޮމުން މަންމައާ ވާހަކަ ދައްކަން އެތައް އިރެއް ވަންދެން އަޅުގަޑު ހޭލާ އޮތުމެވެ.

އެންމެ ފަހުން މާ ގިނައިރުވީމަ، މަންމަ ހައްދަވާ ގޮތަކީ އަޅުގަޑު ގޮވައިގެން ބުއްޕުޅި ހިއްޕަވައިގެން މަންމައާއި ބައްޕާފުލުގެ ކޮޓަރިކޮޅަށް ވަޑައިގެން، އެދެކަނބަލުންގެ އެދުދާންކޮޅުގައި ބާއްވަވައިގެން އަޅުގަޑު ނިންދަވަނީއެވެ. އެ ކޮޓަރިކޮޅުގަ ބައްޕާފުޅު މަސައްކަތް ކުރައްވަން އިންނަވާ މޭޒުކޮޅެއް ހުރެއެވެ. އަދި ފޮތް ބައްލަވާށާއި އަރާމު ކުރައްވަން އިންނަވާ ސަރަންފީއެއްވެސް ހުރެއެވެ.

އެއްރެއަކު ނިދުން ލަސް ކުރާތީ އަޅުގަޑު ގޮވައިގެން މަންމަ އެދެކަނބަލުންގެ ކޮޓަރިކޮޅަށް ވަޑައިގެން އެދުދާންކޮޅުގަ ބޭއްވެވުމަށްފަހު ލަސްކުރިޔަ ނުދޭން، މަންމަ އަތްޕުޅުން ބުއްފުޅި އަޅުގަޑު އަގައިގާ ޖައްސަވައިގެން ނާނާ ކިޔުއްވަން ފައްޓަވައިފިއެވެ. މަންޒަރު ބައްލަވަން ބައްޕާފުޅު މޭޒުކޮޅު ކައިރީގަ އިންނަވާފަ، ވަހީދާއޭ، ޢަބްދުﷲ ނިދަން މިރޭ ބުއްފުޅި ދޭނީ އަހަންނޭ ވިދާޅުވެ، އަޅުގަޑުމެން ކައިރިއަށް ވަޑައިގެން މަންމަ އަތްޕުޅުން ބުއްފުޅި އަތުލައްވައިފިއެވެ. ދެން ފެނުނީ ބުއްފުޅި އޭގައި ހުރި ބުއްފޮދާއެކު ބިންމައްޗައް ވެއްޓި ތަޅައިގެންގޮސް ބުއްފޮދު އެތަން މިތަނަށް ބުރައިގެން ދިޔަ ތަނެވެ. އަހާ، އަހަރެން އަތުން ދޫވެގެން ބުއްފުޅި އެދިޔައީ ތަޅައިގެންނޭ ބައްޕާފުޅު ވިދާޅުވުމާއިއެކު އަޅުގަޑަށް ރޮވިއްޖެއެވެ. އެއޮރް ފަދަ ބުއްފުޅީގެ ނިމުންވެސް އައީއެވެ.

ހަމަ ވަގުތުން ބައްޕާފުޅު އަޅުގަޑު ކައިރީގައި އިށީދެވަޑައިގެން އަޅުގަޑު ނަންގަވާ އުގުފުޅަށް ލައްވައިފިއެވެ. އަޅުގަޑުގެ ލޮލުން އަންނަމުން ދިޔަ ކަރުނަތައް ފުއްސަވާ ދެއްވަމުން ފުރަތަމަ ވިދާޅުވީ މާދަން ފިހާރަތައް ހުޅުވީމަ އެހެން ބުއްޕުޅިއެއް ހޯދާނީއެވެ. އެކަމަކު އަޅުގަޑު ތަންކޮޅެއް ހަމަޖެހުނީމަ، އިރުކޮޅަކުން ވިދާޅުވީ، ޢަބްދުﷲ މިހާރު ބޮޑުވެއްޖެ ނޫންހޭ. ދެން ކީއްކުރަންހޭ އެހެން ބުއްފުޅިއެއް ހޯދަންވީ. ބުއްފުޅިއަކީ ބޮޑެތި ކުދިން ބޯއެއްޗެއް ނޫނެވެ. ކުޑަ އަހުމަދުވެސް ބުއްފުޅިއެއް ނުބޮއި ނޫން ހެއްޔެވެ.

އަހުމަދަކީ އޭރު މެޓްރޯގައި އަޅުގަޑު ބެލި ފިލްމްތަކުން ކޮންމެވެސް ފިލްމެއްގެ ބަޠަލެވެ. އެފިލްމް ބެލުމަށްފަހު، ގޭގައި ހުރި ދިއްގާ ގަހަކުން ކޮންމެވެސް މީހަކު ލައްވާ ގޮފި ކަނޑުވައިގެން، އެދަނޑިކޮޅުގެ ކޮޅަށް ނާއްޓެއް ޖަހާ ކަނޑިއެއް ހަދައިގެން އަހުމަދުގެ ރޯލް ކުޅުމަކީ، ކުޅެން އުޅޭއިރު އަޅުގަޑު މާ ކުރާހިތްވާ ކަމެކެވެ. އަޅުގަޑު އަމިއްލައަށް އަޅުގަޑަށް ކިޔަނީ ކުޑަ އަހުމަދެވެ. އެ ފިލްމްގައި އަހުމަދު ކިޔާ ލަވައެއްވެސް އެ މަންޒަރު ދައްކަމުން އަޅުގަޑު ކިޔަމެވެ. އެލަވަޔަކީ ބޭޗޭން ނަޒަރު ބެތާބު ޖިގަރު މިލަވައެވެ. އެކަމަކު އަޅުގަޑަށް އެލަވަ ކިޔެނީ ބޭޗޭނިނަޒަޅު ބޭޗާބުދިގަޅު މިގޮތަށެވެ. ކޮޅުބުގައި ކިޔަވަން ހުރިއިރުވެސް އެތާ ހުންނެވި އަޅުގަޑުގެ ވަރަށް ގާތްތިމާގެ ބޭފުޅެއް ކަމުގައިވާ މިދުހަތު ޙިލްމީ ވަރަށް ގިނައިން އަޅުގަޑު ކައިރީގައި އިށީދެވަޑައިގެންފަ ވިދާޅުވާނެއެވެ. ކޮބާ، ބޭޗޭނިޒަޅު ބޭޗާބުދިގަޅު ކިޔާލަ ދީބަލާށެވެ. ހަމަ ވިދާޅުވާއިރަށް، އަޅުގަޑު ތެދުވެ މަންޒަރު ދައްކާފަ އެލަވަ ދަންނަވާ ދެމެވެ. މިދުހަތާއި އެތާތިބި އެހެން ބޮޑެތި ކުދިންވެސް ތިބޭނީ ވަރަށް މަޖާ ވެފައެވެ.

ކޮންމެއަކަސް ރަތްގޮށްލީ ގަމީހާއި ބުއްފުޅީގެ ހާދިސާ އަށްފަހު ބޮޑުވާން މިޖެހެނީ ކީއްވެބާއޭ އަޅުގަޑު ހިތަށް އަރަން ފަށައިފިއެވެ. ބޮޑުވުމުގެ ކުރިން މިކަހަލަ ކިތައް ކަންތަކާއި ކުރިމަތިލާން ޖެހޭނެ ބާވައޭވެސް ހިތަށް އަރައެވެ. އަދި ބޮޑުވީމަ ތަފާތުކޮށް ކުރަންޖެހެނީ ކޮންކަމެއްތޯވެސް އަޅުގަޑު ހިތަށް އަރަމުންދެއެވެ. ގޭތެރޭ އުޅޭ ކުދިވެރިން ނޫން އަޅުގަޑު ވަށައިގެން އުޅޭ އެހެން އެންމެންގެވެސް ހަމަގާއިމުވެސް އަޅުގަޑުގެ ދެއިސްކޮޅު ހުންނާނެއެވެ. އެހެންވީމާ ބޮޑެތި މީހުންނެކޭ އެއްގޮތަށް އަޅުގަޑަށްވެސް އިސްކޮޅުން ދެމިލެވޭނީ ކޮންއިރަކުން ބާވައޭ ވެސް ހިތަށް އަރަމުން ދެއެވެ.

ކޮންމެއަކަސް ބުއްފުޅި ނުބޮއި ނިދުމަކީވެސް އެހާ ފަސޭހަ ކަމަކަށް ނުވިއެވެ. އެހެންކަމުން ނުނިދާ ގިނައިރުވާތީ މަންމައަށް ޖެހިވަޑައިގަންނަވަނީ ހަމަ ކޮންމެ ރެޔަކުވެސް މަންމައާއި ބައްޕާފުޅުގެ ކޮޓަރިކޮޅަށް ގެންދަވައިގެން އަޅުގަޑު ނިންދަވާށެވެ. މިގޮތަށް ދެކަނބަލުންގެ އެދުދާންކޮޅުގަ ބާއްވަވައިގެން މަންމަ ނާނާ ކިޔުއްވަމުން ގެންދަވާއިރުވެސް ނުނިދި ލަސްވަމުން ދިޔަ ރެޔެކެވެ. ބައްޕާފުޅު މޭޒުކޮޅު ކައިރީގައި އެއްޗެއް ލިޔުއްވަން އިންނެވިއެވެ. ކޮޓަރިކޮޅުގެ ދޮރުގައި ޓަކި ޖަހާލާފަ ގުޅީ ދޮންތުއްތު އެތެރެއަށް ވަދެފަ، އަޅުގަޑުމެންގެ ޢާއިލީ ވަރަށް ގާތް ބޭކަލެއް ކަމުގައިވާ އެދުރު ދީދި ޅަތުއްތު ދީދި ފައިންޕުޅު ދެކެން ދުރުވެ ހުންނެވި ވާހަކަ ބައްޕާފުޅަށް ދަންނަވައިފިއެވެ.

ޅަތުއްތު ދީދީއަކީ މަންމައާއި ބައްޕާފުޅުގެ ކޮޓަރިކޮޅަށްވެސް ވެންނެވޭ ވަރުގެ ގާތް ރަޙްމަތްތެރިއަކަށްވާތީ، ކޮޓަރިކޮޅަށް ގެންނާށޭ ގުޅީ ކައިރީގައި ބައްޕާފުޅު ވިދާޅުވެއްޖެއެވެ. ޅަތުއްތު ދީދީ ކޮޓަރިކޮޅަށް ވަންނަވާފަ، މިއައީ އަންހެނުން މާބޮޑަށް ބަލިވެގެން ނެސްޕްރޭ ކިރު ދަޅެއް ގަންނަން ދިހަ ރުފިޔާ ދެއްވާތޯއޭ ބައްޕާފުޅަށް ދަންނަވައިފިއެވެ. ބައްޕާފުޅު މޭޒުކޮޅުގެ ވަތްގަޑު ހުޅުއްވާ ލައްވާފަ ފަސް ރުފިޔާ ނަންގަވާފަ ޅަތުއްތު ދީދިއަށް ދެއްވައިފަ ވިދާޅުވެއްޖެއެވެ. މިއުޅެނީ ޝަކީބާއި ޢަބްދުﷲ އާ ދެބެން ކިޔަވަން ކޮޅުބަށް (އޭރު ސްރީލަންކާއަށް ކިޔަނީ ސިލޯނެވެ. އަދި ވެރިކަންކުރާ ކަލަމްބޯއަށް ކިޔަނީ ކޮޅުބު އެވެ.) ފޮނުވަން ވެގެންނެވެ. އެހެންވީމާ މިދުވަސްކޮޅު ޚަރަދުތައް ވަރަށް ބޮޑުކޮށް އުޅޭތީ، މިވަގުތު ކޮށްލަދެވެން އޮތީ މިވަރެވެ. ދެން އިރުކޮޅަކު ބައްޕާފުޅާ ވާހަކަ ދައްކަވަން އިންނަވާފައި ޅަތުއްތު ދީދީ ދުރުވެއްޖެއެވެ.

އެކަމަކު ޅަތުއްތު ދީދި އެދިލެއްވި ދިހަ ރުފިޔާގެ ބަދަލުގައި ފަސް ރުފިޔާ ބައްޕާފުޅު ދެއްވީމަ، އަޅުގަޑަށް ވަރަށް ކަންބޮޑު ވެއްޖެއެވެ. ނެސްޕްރޭ ދަޅެއް ގަންނަން އިތުރަށް ބޭނުންވާ ފަސް ރުފިޔާ ޅަތުއްތު ދީދިއަށް ދޭނީ ކާކު ބާވައޭ އަޅުގަޑު ހިތަށް އަރައިފިއެވެ. އަނެއްކާ އެ ނެސްޕްރޭ ދަޅު ނުގަނެވިގެން އުޅެނިކޮށް އޭނާގެ އަންހެނުން ނިޔާ ވެދާނެޔޭވެސް އަޅުގަޑުގެ ހިތަށް އަރައެވެ. ޅަތުއްދު ދީދި ނެސްޕްރޭ ދަޅެއް ނުގަނެވިގެން އެކަކު ކައިރިން އަނެކަކު ކައިރިން ހިގާއިރު، އޭނާގެ އަންހެނުން އޮންނާނެ އެކަނިވެރި ނިކަމެތި ޙާލު ހިތުގައި ސިފަ ކުރެވެން ފަށައިފިއެވެ. ނިދަމުން ބޯ ބުއްފުޅި ނުލިބުމަށްވުރެވެސް މިކަމާ އަޅުގަޑު ހާސްވެ ކަންބޮޑު ވެއްޖެއެވެ. ފާޑުފާޑުގެ ވަސްވާސްތައް ހިތައް ވަންނަން ފަށައިފިއެވެ. ލަގޮޑިއަށް ބާރު ވެއްޖެއެވެ. ހިތްދަތި ވެއްޖެއެވެ. ރޮވެން ފަށައިފިއެވެ. ބޮޑުވަނީ މިހެން ބާވައޭވެސް ހިތަށް އަރައެވެ.

ގައިގާ ފިރުއްވަމުން މަންމަ ކިޔުއްވަމުން ގެންދެވި ނާނާއަށް ބެލުމެއްނެތި އެދުން ފުންމާލައިގެން ބައްޕާފުޅު މޭޒުކޮޅު ކައިރައަށް ގޮސް ކުރިފުޅު މައްޗަށް ހުއްޓިފަ ދަންނަވައިފީމެވެ. އެ ކިރުދަޅު ގަންނަން ދެން ބޭނުންވާ ފަސް ރުފިޔާ ޅަތުއްތު ދީދީ ހޯދާނީ ކޮންތާކުންތޯއެވެ. އެކިރު ދަޅު ހޯދަން ޅަތުއްތު ދީދި މީހުން ކައިރީގަ ސަލާމް ޖަހަނިކޮށް އޭނާގެ އަންހެނުން މަރުވެދާނެއެވެ. އެހެންވީމާ "ހަމަ މިއިރު" ޅަތުއްތު ދީދިއަށް އެކިރު ދަޅު ގަނެވޭ ގޮތް ހައްދަވާ ދެއްވާށެވެ. އެހެން ބައްޕާފުޅަށް ދެންނެވުމާއިއެކު، ބަޑި ފަޅައިގެންގޮސް އަޅުގަޑަށް މާބޮޑަށް ރޮވިއްޖެއެވެ. ހިފެހެއްޓުމެއްނެތި ގިސްލެވެން ފަށައިފިއެވެ.

އަޅުގަޑަށް ރޮވުމާއިއެކު ބައްޕާފުޅު މޭޒުކޮޅު ކައިރިން ތެދުވެވަޑައިގެން އަޅުގަޑު ކައިރިއަށް ވަޑައިގެން އަޅުގަޑު އުރާލައްވައިގެން ސަރަންފީގައި އިށީދެވަޑައިގެން އެ ކިރުދަޅު ޅަތުއްތު ދީދި ހޯއްދަވާނެ ކަމަށާއި އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ އޭނާގެ އަންހެނުންވެސް އިސާހިތަކު ގަދަވާނެ ކަން އަޅުގަޑަށް ވިސްނައި ދެއްވޭތޯ އުޅުއްވިއެވެ. މަންމަވެސް އެކަން އަޅުގަޑަށް ވިސްނައިދެއްވަން ވަރަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވިއެވެ. އެކަމަކު އެހެންކަންތައްވެސް އަވަހަށް ކުރަން ބޭނުންވީމާ އަޅުގަޑު ބުނާ ގޮތަށް ހަމަ މިއިރު ޅަތުއްތު ދީދި ބޭނުންވާ ފައިސާ ހަމަ ކޮށްދެއްވުން ނޫން އެހެން ގޮތެއް އަޅުގަޑު ގަބޫލެއް ނުކުރިއެވެ.

އެންމެފަހުން ބައްޕާފުޅު ޅަތުއްތުދީދި ބަލާ ފޮނުއްވައިގެން ގެންނަވާފަ އޭނާ ބޭނުންވި ފައިސާ ހަމަ ކޮށްދެއްވައިފިއެވެ. ނެސްޕްރޭ ދަޅެއް ގަނެގެން ގެއަށް ގެންގޮސްފި ކަމަށާ ދެން އިތުރަށް ފައިސާ ބޭނުން ނުވާކަން އަޅުގަޑަށް ވިސްނައި ދެއްވޭތޯ ޅަތުއްތު ދީދިވެސް ވަރަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވިއެވެ. އެކަމަކު އަޅުގަޑަށް ހީވަނީ ޅަތުއްތު ދީދި އަޅުގަޑު އެރުވާލައްވަން ޙަގީގަތް އޮޅުވާލައްވަނީ ކަމަށެވެ. އެހެންވެ، އަޅުގަޑުގެ ގޮތް ދޫކޮށްނުލާ ހިފެހެއްޓީއެވެ.

ޅަތުއްތު ދީދި ދުރުވީމަ އަނެއްކާ ނިދަން އޮށޯވެއްޖައިމެވެ. އެކަމަކު ނިދޭ ގޮތެއް ނުވިއެވެ. މިހިރަ ބޮޑުވަނީ ހާދަފަދަ ގޮތަކަށޭ ހިތައް އަރައެވެ. ކާފަގެ އެފެރިކާ އާއި އަޖްމީރުއްޝަރީފްގެ ވާހަކަތަކުން މާލެއާއި ރާއްޖެ ނޫން ބޭރު ދުނިޔެއެއް އޮންނަކަންވެސް އެގިފައިވެއެވެ. އެކަމަކު ކޮޅުބު އެއީ ކޮންތަނެއް ބާވައޭ ހިތަށް އަރައެވެ. އެތަނަށްދަނީ މަންމައާއި ބައްޕާފުޅާއިވެސް އެކުގަ ބާވައޭ ހިތަށް އަރައެވެ. ކޮއްކޮ ނަޞްރުﷲ އަށް ވާނީ ކިހިނެއް ބާވައޭވެސް ހިތަށް އަރައެވެ. ރޭ ވެގެން ދިޔައީ ހިތް ނުތަނަވަސް ނިދަން އުދަގު ރެއަކަށެވެ. ޔަގީންވީ ބޮޑުވާން ޖެހުނު ސަބަބެވެ.

ސިލޯން ދަތުރު ފެށުން:

ބުޅާ ގޯނިން ނުކުމެއްޖެއެވެ. ގޭތެރޭގައި ތުއްތުބޭބެއާއި އަޅުގަޑާއި ދެބެން ކޮޅުބަށް ކިޔަވަންދާ ވާހަކަ ދެއްކެން ފަށައިފިއެވެ. ފަރީދިއްޔާ އަށް ފޮނުއްވުން ހުއްޓިއްޖެއެވެ. މަންމަގެ މޫނުމަތިން ކެޑިނޭޅި މާޔޫސްކަން ފެންނަން ފަށައިފިއެވެ. މަންމައަށް ކަމެއް ވިސްނައި ދެއްވާ ގޮތަށް މަންމައާ ބައްޕާފުޅު ވާހަކަ ދައްކަވަން އިންނަވާތަންވެސް ފެނެއެވެ. ބައެއްފަހަރު ކާފައާއި ބޮޑުބޭބޭފުޅު ޢިމާދުއްދީންވެސް އެވާހަކަ ތަކުގައި ބައިވެރިވެ ވަޑައިގަންނަވާތަން ފެނެއެވެ.

ހާޖޫގެވެސް ރާގު ބަދަލުވެއްޖެއެވެ. އެހެންޏާ އަޅުގަޑުމެން ގޮވައިގެން އެއޮއް މަޖާ ނެންގެވި ހާޖޫގެ މޫޑް ކުއްލިއަކަށް ސީރިއަސް ވެއްޖެއެވެ. ކާންދެއްވަމުން "އީނާ މީނާ ދިކާ...ރަންޕަންޕޯލް" މިލަވަ ކިޔާދެއްވުމުގެ ބަދަލުގައި ތުއްތުބޭބެއާއި އަޅުގަޑާ މުޚާޠަބު ކުރައްވައި އެކަނި އުޅޭއިރު ކަންކުރަންވާނެ ގޮތް ކިޔާދެއްވައި ނަޞޭޙަތް ދެއްވަން ފައްޓަވައިފިއެވެ. ކެއުން ފެންވަރާ ރީތިވުން ކަހަލަ ކަންތައްތައް އަމިއްލައަށް ކުރުވަން ފައްޓަވައިފިއެވެ. އެއްދުވަހުން އަނެއް ދުވަހަށް މަންމަގެ ލޯފުޅު ރަތްވެ ދުޅަވަމުން ދާތަންވެސް ފެނެއެވެ.

އެންމެ ފަހުން ދުވަސް އައިސް ޖެހިއްޖެއެވެ. ފުރަތަމަ ފެނުނީ ތުއްތުބޭބެ އާއި އަޅުގަޑުގެ އަންނައުނާއި އެހެނިހެން އެއްޗެތި އޭރު ގެންގުޅޭ ކަހަލަ ޖަސްތު ފޮއްޓެއްގަ ގުޅީގެ ކޮޑުމަތީގަ ގެއިން ނުކުތް ތަނެވެ. މި ފޮށި މިހާރު ގެންގުޅޭ އެންމެ ބޮޑު ސައިޒުގެ ސޫޓްކޭހަކަށްވުރެ ހުރިހާ ގޮތަކުންވެސް ބޮޑުވާނެއެވެ. އޭގެ ބޭރުގައި އިގިރޭސި ބަހުން ޕެޑްލޮކޭ މި ކިޔާ ކަހަލަ ބޮޑު އެލުވާ ތަޅެއް އިންނާނެއެވެ. މަތިންދާ ބޯޓް ދުއްވާ ޒަމާނެއްނޫނެވެ. އަދި ކަޑުދަތުރު ކުރާ ބޯޓް ފަހަރުގަ ދަތުރުކުރާ އާދައިގެ ފަސިންޖަރުންނަށް އެދާއި ކޮޓަރި ލިބުނު ޒަމާނެއްވެސް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން ކުޑަޔަސް ބޮޑަސް، ކޮންމެ ފަސިންޖަރަކާއިއެކު ތަންމަތި ގެންދަންޖެހެއެވެ. އެއީ ކުނަލަކާއި ކަފަ ބާލީހެކެވެ.

ކޮންމެއަކަސް ދަތުރަށް އަރަންވީ ވަގުތު އައިސް ޖެހިއްޖެއެވެ. 1959 ވަނަ އަހަރުގެ ރެއެކެވެ. އަޅުގަޑުގެ ޢުމުރުން ފަސް އަހަރާ މަސްކޮޅެކެވެ. ތުއްތުބޭބެގެ ޢުމުރުން އަށެއްކަ އަހަރެވެ. އިރުއޮއްސިގެން އައިއިރު ތުއްތުބޭބެ ޝަކީބާއި އަޅުގަޑު، މަންމަގެ އުގުފުޅުން ފޭބިޔަ ނުދެއްވައެވެ. އަޅުގަޑުމެން ދެބެންގެ ގައިގައި ބައްދަވަމުން މަންމަ ހުއްޓާ ނުލާ ކީރިތި ކުރައްވަނީއެވެ. އިޝާ ނަމާދަށްފަހު އެހެން ރޭރޭ ފަދައިން ނިދުމެއް ނެތެވެ. އޭގެ ބަދަލުގައި މަންމަ އަޅުގަޑުމެން ދެބެން ރީތި ކުރައްވާ، އަޅުގަޑުމެންގެ އަތުގައި އޮތް އެންމެ އާ ހެދުން ލައްވާ ދަތުރަށް ތައްޔާރު ކުރައްވައިފިއެވެ. ދެން އަޅުގަޑުމެން ދެބެން ކޮއްކޮ ނަޞްރުﷲ އާއި، ދޮންދައްތަ މައުސޫމާއާއި، ތުއްތައްތަ ސަޢާދާއާއި، އަޅުގަޑުމެންނާ ބައްދަލު ކޮށްލަން ވަޑައިގެން ތިއްބެވި ޢާއިލީ ބޭފުޅުންނާ ސަލާމް ގަލާމް ކުރުމަށްފަހު، މައްޗަންގޮޅީއާގޭ އުތުރު ދޮރޯށިން ދަތުރަށް ނުކުމެއްޖައިމެވެ.

އޭރު ބައްޕާފުޅު އެތައް ނަޞޭޙަތެއް ދެއްވުމަށްފަހު، މަންމަގެ އިހުސާސްތައް ވެސް ކޮންޓްރޯލް ކުރައްވައިފިއެވެ. އަޅުގަޑުމެން ދަތުރު އެރެހެއްޓަން ވަޑައިގަތީ މަންމައާއި، ބައްޕާފުޅާއި، ކާފައާއި، ހާޖޫއާއި ގުޅީއެވެ. މަންމަ ތުއްތުބޭބެގެ އަތުގައި ހިއްޕަވާ ލައްވައިގެންނެވެ. ބައްޕާފުޅު އަޅުގަޑުގެ އަތުގައި ހިއްޕަވާ ލައްވައިގެންނެވެ. ގުޅީގެ ކޮޑުގައި އޮތީ އޮޅާލާފަ ރޯނު ކޮޅަކުން އައްސާލާފަ އޮތް އަޅުގަޑުމެން ދެބެންގެ ތަންމަތީގަ ހިމެނޭ ދެ ކުނަލާއި ދެ ބާލީހެވެ. ކާފަ ހުންނެވީ ފާނޫޒެއް ހިއްޕަވައިގެންނެވެ. ހާޖޫ މަންމަ އަރިހުގައި ހުއްޓެވެ.

ޒަމާނަކީ މަގުމަތި ދިއްލާފައި އޮންނަ ޒަމާނެއް ނޫނެވެ. މަގުމަތީގަ ކަރަންޓް އެންމެ ބޮތްކެއްވެސް ނެތެވެ. ކިރިޔާ އަލިކޮޅެއްވެސް ވަނީ ކާފަ ހިއްޕަވައިގެން ހުންނެވި ފާނޫޒުންނެވެ. ބޮޑުވެފައި ހުރި ނަމަވެސް، އަދިރިވުމަކީ އަޅުގަޑު ވަރަށް ބިރުގަންނަ ކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން ބިރުން ހުއްޓާ ގޮސް ވަންނަން މި ޖެހުނީ ހުކުރު މިސްކިތުގެ ގަބުރުސްތާނަށެވެ. އެއީ އަޅުގަޑުގެ މާމާފުޅާއި ކާފާފުޅުގެ މަހާނަ ކައިރީގައި ފާތިހާ ކިޔަވާށެވެ. އޭރު ފާތިހާ ކިޔަވަން އެގޭތީއެއް ނޫނެވެ. އެހެންނަމަވެސް އާދަކާދައިގެ ގޮތުން ދިވެހިން އޭރު ކުރި ކަމަކަށްވާތީއެވެ. އޭގެ ކުރިން އަޅުގަޑުމެންގެ މާމައާއި ތުއްތުބޭބެގެ ބައްޕަގެ މަހާނައަށް ޒިޔާރަތް ކުރީމެވެ.

ހުކުރު މިސްކިތު ގަބުރުސްތާނުން ނުކުތުމަށްފަހު ދެން ކުރިމަތިވީ އަދި މާބޮޑު ބިރަކާއެވެ. އެއީ ސިފައިންގެ ކުރި ކެޑުމެވެ. ވަރަށް ބިރުންހުރެ އެކަންވެސް ކުރުމަށްފަހު، އިބްރާހިމީ މައިދާނުގެ ތެރެއިންލާފަ ގޮސް ބޮޑުފާލަން ކައިރިއަށް ނުކުތް އިރު، ބޮޑު ފާލަމުގެ ދެކުނުން އޮޑިދޯނި ފަހަރަށް އަރާ ފައިބަން ކަޑާފަ ހުންނަ ހަރުފަތްތައް ކައިރީގައި ކުޑަ ދޯންޏެއް އޮތެވެ. އަޅުގަޑުމެން ގޮސް އެ ދޯންޏަށް އެރުމުން ދޯނީގެ ފަޅުވެރިން ފަލި ޖަހާފަ އަޅުގަޑުމެން ގޮވައިގެން މާލޭގެ މައި ކަޑިއްމައިން ނުކުމެގެންގޮސް ދޫނިދޫ ކައިރީގައި ބަދަރު ކޮށްފަ އޮތް އާގު ބޯޓް މޯލްޑިވް ސްޓާރ އާ ކައިރި ކުރުމުން، އަޅުގަޑުމެން ބޯޓަށް އަރައިފީމެވެ.

މޯލްޑިވް ސްޓާރަކީ ދުނިޔެއަށް މަޝްހޫރު ވެގެންދިޔަ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ގައުމީ ޝިޕިންގ ލައިން މޯލްޑިވްސް ޝިޕިންގ ލިމިޓެ (އެމް އެސް އެލް) އަށް ފުރަތަމަ ބައްލަވައިގެން އާގު ބޯޓެވެ، ނުވަތަ ފުރަތަމަ ހޯއްދެވި ދެތިން ބޯޓުގެ ތެރެއިން ބޯޓެކެވެ. 300 ޑެޑް ވެއިޓް ޓަނުގެ ކުޑަ ފްރެއިޓަރެކެވެ. އަޅުގަޑުމެން ބޯޓަށް އެރުމާއެކު މީހަކު އައިސް އަޅުގަޑުމެންގެ ތަންމަތި ބޯޓުގެ ފަލުކާގެ މަތީގައި އަޅައިދީފިއެވެ. އަދިރި ކަމުން މީހުން ވަކިކުރަން ނޭގުނަސް ފަލުކާ މަތީގައި އެހެން މީހުންވެސް އޮށޯވެ ތިބިކަން އެގެއެވެ. ބައެއް މީހުން އެކަކު އަނެކަކާ ވާހަކަ ދައްކާ ހީ ސަމާސަ ކޮށްވެސް ހަދައެވެ.

އަޅުގަޑުމެން ތަންތަމީގަ އޮށޯތުމުން ދެބެންގެ މެދުފައި މަންމަ އިށީދެވަޑައިގެންފިއެވެ. ދެން އެހެން މީހުންނަށް ނީވޭ ވަރަށް ވަރަށް މަޑުމަޑުން ދެބެންގެ ގައިގާ މަންމަގެ އަތްޕުޅުން ފިރުމާ ދެއްވަމުން، ޗަލްތާ ރަހޭ ގެ ރީތި ރާގު ވިދާޅުވެ ދެއްވަން ފައްޓަވައިފިއެވެ.

އެ ވަގުތަކީ އަޅުގަޑުގެ ހަޔާތުގައި އައި އެންމެ ހިތްދަތިވި ހިނދުކޮޅު ތަކުގެ ތެރެއިން ހިނދުކޮޅެކޭ ދެންނެވުމަކީ ދޮގަކަށް ނުވާނެއެވެ. މަންމަގެ ލޯފުޅުން ކީރިތި ނުކުރެއްވި ނަމަވެސް މަންމަގެ އަޑުފުޅުން ކީރިތި ކުރެއްވިއެވެ. އަޅުގަޑުގެ ލަގޮޑިއަށް ބާރުވެއްޖެއެވެ. ނޭވާ ނުލެވޭހެން ހީވާން ފަށައިފިއެވެ. އެކަމަކު މާތް ﷲ ގެ އިރާދަފުޅާއެކު ނޭވާ ލީމެވެ. ލޮލުން ކަރުނަ ފައިބަން އުޅުނެވެ. އެކަމަކު އެންމެ ކަރުނަ ތިކެއްވެސް ލޮލުން ވައްޓާނުލައި މާތް ﷲ ގެ އިރާދަފުޅާއެކު ހިފެހެއްޓީމެވެ. އެ ވަގުތު އަޅުގަޑުގެ އިހުސާސްތައް ބަޔާން ކުރުމުގެ ކުޅަދާނަކަން އަޅުގަޑުގެ ނާގާބިލު ގަލަމަށް ލިބިގެނެއް ނުވެއެވެ.

އިރުކޮޅެއް ފަހުން ބައްޕާފުޅު ވިދާޅުވާ އަޑު އިވިއްޖެއެވެ. ވަހީދާ... އަހަންނަށް ހީވަނީ އެކުދިންނަށް ނިދިއްޖެހެންނެވެ. ދެން ބޯޓުން ފައިބަން ހިގާށެވެ. އެހެން ވިދާޅުވިއިރު ބައްޕާފުޅުގެ އަޑުފުޅުވެސް ކުޑަކޮށް ތުރުތުރު އެޅިހެން އަޅުގަޑަށް ހީވިއެވެ. ހަމަ ގާއިމުވެސް އެ ވަގުތު ބައްޕާފުޅަށްވެސް ވަރަށް އަސަރު ކޮށްފަ ހުރިކަން އަޅުގަޑަށް އިހުސާސް ކުރެވުނެވެ. ބައްޕާފުޅު އެހެން ވިދާޅުވުމުން މަންމަ މަޑުމަޑުން ތެދުވެވަޑައިގެން ބައްޕާފު އަރިހުގައި ވަޑައިގެންފިއެވެ. ލޯ ހުޅުވާލާފަ އެ ދެކަނބަލުންނާ ދިމާއަށް ބަލައިލާ ހިތް ވަރަށް ބޮޑަށް ވިއެވެ. އެކަމަކު އަޅުގަޑުގެ އިހުސާސްތައް ނުހިފެހެއްޓިދާނެތީ، އަދި އެ ވަގުތު އަޅުގަޑު ކުރަން ޖެހޭ ކަމަކީ ކެތްތެރިވެފަ ހިތްވަރު ގަދަ ކުރުން ކަމުގަ އަޅުގަޑަށް ގަބޫލު ކުރެވުނީތީ، އެ އަދިރިގަޑުގެ ތެރޭގައި ދެލޯ ތަގުޅިކޮށް މަރައިގެން ކަރުނަތައް ހިފަހައްޓައިގެން، ހިތް ރޯލަ ރޯލަ އޮތީއެވެ. އެއީ އަޅުގަޑުގެ ތަރުބިއްޔަތު ކަމުގަ ވާތީއެވެ.

އަޅުގަޑުގެ އެންމެ ގާތް މީހުން އަބަދުވެސް އަޅުގަޑާ ދިމާލަށް ބުނެއެވެ. ޢަބްދުﷲ ރޯ ކަން އެގޭނީ ހަމަ އެކަނި ޢަބްދުﷲ އަށެވެ. އެހެންކަމަށް ވާނަމަ އެގޮތަށް ރޯން އަޅުގަޑަށް ދަސްވީ އެ ރެއެވެ. އަދި ތިމާ ކަމެއް ކިތަންމެ ބޭނުންވި ނަމަވެސް، ބޭނުން ހުރިހާ ކަމެއް ނުވާނެ ކަމާ، ހިތާމަޔާއި ނުތަނަވަސް ކަމުގައިވެސް ކެތްކުރަން އަޅުގަޑަށް ދަސްވީވެސް އެރޭ އެ އަދިރި ގަޑުގެ ތެރޭގައެވެ.

އޭރު އަޅުގަޑަކަށް ނޭގެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ފަހުން އަޅުގަޑަށް އެގުނު ގޮތުގައި އަޅުގަޑުމެން ދެބެން ތަޢުލީމް ޙާޞިލު ކުރަން ކޮޅުބަށް ބައްޕާފުޅު ފޮނުއްވީ ވަރަށް ބޮޑު ގުރުބާނީއެއް ވެވަޑައިގަނެގެންނެވެ. ބައްޕާފުޅުގެ އަމިއްލަފުޅު ޚަރަދުގައެވެ. އޭރު ސަރުކާރުން ހަމަޖެއްސެވި އިންތިޒާމެއްގެ ދަށުން އަޅުގަޑުމެން ދެބެންގެ ތަޢުލީމާއި ދިރިއުޅުގެ ޚަރަދަށް ވާވަރަށް ކޮންމެ މަހަކުވެސް ސަރުކާރުގެ ބޮޑު އިސްޓޯރަށް ހިކި ކަނޑުމަސް ކިރުވައިގެންނެވެ. ބޮޑު އިސްޓޯރަށް މަސް ކިރުވުމުން، މި އިންތިޒާމުގެ ދަށުން ތަޢުލީމް ޙާޞިލު ކުރަން ގޮސްތިބި ކުދިންގެ ޚަރަދުތައް ބަލަހައްޓަވައި ދެއްވީ ސަރުކާރުންނެވެ.

މަންމައާއި ބައްޕާފުޅު ބޯޓުން ފައިބަވަޑައިގެންފިއެވެ. މޯލްޑިވް ސްޓާރުގެ ފަލްކާ މަތީގައި، އެ އަނދިރިގަޑުގެ ތެރޭގައި، އަޅުގަޑާއި ޖެހިގެން އޮންނެވި އަޅުގަޑުގެ ތުއްތުބޭބެ ވެސް ނުފެންނަ ޙާލުގައި، އަޅުގަޑުގެ ހިތަށް އަރައި ފައިބައިގެންދިޔަ އެއްޗެތީގެ ވާހަކަ ލިޔާކަށެއް އަޅުގަޑަކަށް ނޭގުނެވެ. އަޅުގަޑުގެ މުޅި ހަށިގަޑު އައްސި ވެއްޖެއެވެ. ވަރަށް ބާރަށް ރޮއިގަންނަން ބޭނުންވިއެވެ. އެކަމަކު ވާނެ ގޮތެއް ނޭގޭތީ އަޑު ވީއްލައި ރޯކަށެއް ނުކެރުނެވެ. މަޑުމަޑުން ނަމަވެސް ގިސްލާކަށްވެސް ނުކެރުނެވެ. އެކަމަކު، ކަރުނަ ނޭޅި ނަމަވެސް ލޯ ފުރެންދެން ކަރުނަ ހުރިކަން އަޅުގަޑަށް އެގެއެވެ.

އެފަދަ ހިތްދަތި ނިކަމެތި ޙާލުގައި ކަނޑުމަތީގައި އަނދިރީގައި އަޅުގަޑު އޮއްވާ، އަޅުގަޑުގެ ގައިގާ މީހެއްގެ އަތްޖެހޭ ކަމުގެ އިހުސާސް އަޅުގަޑަށް ކުރެވިއްޖެއެވެ. އިރުކޮޅަކުން އެ ދެއަތުން އަޅުގަޑުގެ ގައިގާ ބައްދާލުމަށްފަހު އެހަށިގަޑުގައި އައްސި ވެފައިއޮތް އަޅުގަޑުގެ ހަށިގަޑު ޖައްސާލައިފިއެވެ. ދެން އެ މަޑުމަޑު އޯގާވެރި ދެއަތުން އަޅުގަޑުގެ މޫނުގައި އަތް ކާއްތާލުމަށްފަހު، އަޅުގަޑު ގައިގާ ފިރުމައި ދޭން ފަށައިފިއެވެ. އެއީ އަޅުގަޑުގެ މަންމައެއް ނޫނެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އެ ދެއަތަކީ އަޅުގަޑަށް ދިމާވި ކޮންމެ ހިތްދަތި ކަމެއްގައި އަޅުގަޑު ގައިގާ އޯގާވެރި ކަމާއިއެކު ފިރުމައިދިން ދެއަތެވެ. އަޅުގަޑަށް ލިބުނު ކޮންމެ އުފަލެއްގައި އަދި ކާމިޔާބީ އެއްގައި އެންމެ ބާރަށް އަތްތެޅިބަޑި ޖެހި ދެއަތެވެ. އާދެ، އަޅުގަޑުގެ ލޯބިވާ ތުއްތުބޭބެ އިބްރާހިމްޝަކީބުގެ އޯގާވެރި ދެއަތެވެ.

ތުއްތުބޭބެގެ ހަށިގަޑުގައި އަޅުގަޑުގެ ހަށިގަޑު ޖެހި، ތުއްތުބޭބެގެ މަޑުމަޑު ދެއަތުން އަޅުގަޑުގެ ގައިގާ ފިރުމައިދެއްވަން ފެށްޓެވުމުން އަޅުގަޑަށް ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ހިތްހަމަޖެހުމެއް ލިބި، ކުޑަކޮށް ނިދޭގޮތް ވެއްޖެއެވެ. ގަޑުވެފައިވާ އޮތް އަޅުގަޑުގެ ހަށިގަޑުން މަޑުމަޑުން އައްސި ފިލަން ފަށައިފިއެވެ. ދެބަދޭތެރޭ ނިންޖެއްގެ ތެރެއިން،  ކަރާ ހެދުމެއްގައި ކަޅު ކުލައިގެ ބޮލުފޮތި ކޮޅެއް އަޅާފަ ހުރި، ދުވަހަކުވެސް ނުދެކޭފަދަ ރީތި އަންހެނެއް އަޅުގަޑު ކައިރީގައި އުޅޭހެން ހީވެއެވެ. ދެ ތުންފަތް ދޭތެރޭ ދުންބޯ ކަށިގަޑެއް ޖަހާފަހުރި ތަންކޮޅެއް ކުރު ފަލަކޮށް ހުރި ފިރިހެނެއްގެ އަތުގައި ހިފައިގެން ހުރެވޭހެން އަޅުގަޑަށް ހީވެއެވެ. ކުނަލެއްގެ މަތީގައި ވަށް ބޯޅައެއްހެން ހީވާ އަޅުގަޑަށްވުރެވެސް ކުޑަ ކުއްޖެއް އުގުތެރެއަށް ލައިގެން ބައްދާ މޮޑެ މޫނުން ދޮން ނެގޭހެން އަޅުގަޑަށް ހީވެއެވެ. އަޅުގަޑަށްވުރެ ބޮޑު އެހެނަސް ކުޑަ އަންހެން ކުއްޖަކާއެކު ކުކުޅެއް ފަހާ ދުވާތަން ފެންނަހެން އަޅުގަޑަށް ހީވެއެވެ. އަދި އެއަށްވުރެ ބޮޑު އަންހެން ކުއްޖެއް ކައިރީގައި ފިލާވަޅު ދަސްކުރަން އިދެވޭހެން އަޅުގަޑަށް ހީވެއެވެ. ކޮންމެވެސް ކަމަކާ ހިތުގަ ޖެހިގެން ރޯން ފެށުމުން ބޮޑު ނުރަ މަތިމަހެއް ލާފަ ހުރި ކަޅު މީހެއް އައިސް އަޅުގަޑު އުރާލިހެން ހީވި ތަނުން ނިދިން ހޭލެވެން ފަށައިފިއެވެ.

އަޅުގަޑަށް ރަނގަޅަށް ހޭލެވުނީ އަރާފައިހުރި އިރުގެ ހޫނު އަޅުގަޑަށް އިހުސާސް ކުރެވިގެންނެވެ. އަޅުގަޑު ކައިރީގައި ބޯޓުގެ ތައްޓު މަތީގައި ދެފައި ވައްކުރައްވައިގެން ތުއްތުބޭބެ އިންނެވިއެވެ. ކުރިމަތީގައި ހުސް ދެ ޖޯޑު ހުއްޓެވެ. އަދި ދެ ވަތުތަށީގައި ކޮންމެ ތަށްޓެއްގައި ދެ ޖޯޑު ހަރު ފާރޮށި އޮތެވެ. ބޯޓުގައިތިބި ދަތުރުވެރިންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން އޭރު ސައިބޮއެ ނިމިއްޖެއެވެ. އަނެއްބައި މީހުން ސައިބޮނީއެވެ. އެކަމަކު އަޅުގަޑާއެކު ނޫނީ ނާސްތާ ނުކުރުއްވަން ތުއްތުބޭބެ މަޑު ކުރައްވައިގެން އިންނެވީއެވެ. އަޅުގަޑު ފާޚާނާ ކޮށް، މޫނު ދޮވެ، ރީތިވެ ނިމުމުން ސައިބުއީ ދެބެން އެކުގައެވެ.

ދަންނަވަންތޯއެވެ. މޯލްޑިވް ސްޓާރުގައި ފާޚާނާއަށް ގޮސް އައިސްވުން އަޅުގަޑަށްވީ ވަރަށް ބިރުވެރި ކަމަކަށެވެ. އިންޑިޔާ ކަޑުގެ ބިޔަ ރާޅުތަކުގެ ތެރޭގައި ބޯޓް ރޯލް ކޮށްކޮށް އޮއްވާ ފާޚާނާއަށް ގޮސް އައިސްވާއިރު ދެންމެ ދެންމެ ކަނޑަށް ވެއްޓިދާނެހެން ހީވާފަދަ ހިނދުކޮޅުތައްވެސް އާދެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް އަބަދުވެސް އަޅުގަޑުގެ ތުއްތުބޭބެ އަޅުގަޑު ކައިރީގައި ހުންނަވާކަމުން އަޅުގަޑަށް ހިތްވަރު ލިބެއެވެ. އަޅުގަޑު ރަގަޅަށް ދަތް އުގުޅިތޯ ބައްލަވައެވެ. މޫނު ދޮއްވާ ދެއްވައި، ބޮލުގައި ފުނާ އަޅުއްވައި ދެއްވައި، މޫނުގައި ފުށް ޖައްސަވައި ދެއްވައި ހައްދަވަނީ ތުއްތުބޭބެގެ ދެ އަތުންނެވެ. އެކަންތައްތައް ކޮށްދެއްވާ ނިމޭއިރު އަޅުގަޑު ފެންނަ ގޮތް ދަންނަވާކަށް އަޅުގަޑަކަށް ނޭގެއެވެ. އެކަމަކު ތުއްތުބޭބެ ފެންނައިރު، އެހެންޏާ ފެންނަ ގޮތާ ޚިލާފަށް ތުއްތުބޭބެގެ ބޮލުގެ އިސްތަށިގަޑު ހުންނަނީ އިދިކީއްޔަށެވެ. މޫނުގަ ފުށް ހުންނަނީ ގަޑުގަޑަށެވެ.

ސައިބޮއެ ނިމިގެން ބޯޓަށް ނަޒަރު ހިންގާލިއިރު އެންމެ ފުރަތަމަ އަޅުގަޑުގެ ނަޒަރު ހުއްޓުނީ ތައްޓު މަތީގައި ދެފައި ވައްކޮށްގެން އިން މީހަކަށެވެ. އޭނާ ލައްވައިގެން އިންނެވީ އޭރުގެ ސިފައިން ލާކަހަލަ ގިރުވާނުގައި ކަޅު ފަށެއް އަޅާފަ ހުރި ހުދު ގަމީހެކެވެ. ގަމީހުގެ ދެ އަތުގައި ކޮޑާ ކައިރީގަ ކަޅު ކުލައިގެ ތިންފަށް އަޅާފަ ހުރީމަ އޭނާއަކީ ސިފައިންގެ ކޮންމެވެސް ދަރަޖައެއްގެ ސަރުދާރެއްކަން އަޅުގަޑަށް އެގުނެވެ. އޭނާގެ ބޮލުގައި ހުދު ކުލައިގެ ބެންޑޭޖް ފޮތިގަޑެއް އޮޅާފަ އޮތެވެ. އެ ބޭކަލަކީ ހަނިމާދޫ މުޙައްމަދު ފުޅެވެ. އެ ދުވަސްވަރު ރާއްޖޭގެ ދެކުނުގަ ހިގި ހަމަނުޖެހުން ތަކުގެ ތެރޭގަ ސިފައިންގެ ބޭކަލެއްގެ ގޮތުގައި ދުރުވެ އުޅުއްވަނިކޮށް ޒަޚަމް ވެގެން ދައުލަތުން ފޮނުއްވައިގެން ބޭހަށް ސިލޯނަށް ދުރުވަނީއެވެ. އެ ދަތުރުގައި މުޙައްމަދު ފުޅު އަޅުގަޑަށް ވަރަށް ކަމޭ ހީކުރެއްވިއެވެ. އަޅުގަޑުގެ ނުތަނަވަސްކަން ފިލުވައިދެއްވޭތޯ ވަރަށް ބެއްލެވިއެވެ.

އަޅުގަޑުމެން ދެބެން ނޫނަސް ސިލޯނަށް ތައުލީމް ޙާޞިލް ކުރަންދާ ކުދިން ބޯޓުގައި ތިބިކަންވެސް އަޅުގަޑަށް ފާހަގަ ކުރެވުނެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އަޅުގަޑަށްވުރެ މާ ދޮށި ނަމަވެސް ޝަބްނަމީގެ ޙުސެއިން މުޙައްމަދު ދީދީ އާއި، ޖައުފަރު ޖަމާލާއި، އޮޅިތެރިގޭ އަހްމަދު ރަޝާދު އަޅުގަޑުގެ ހަނދާނަށް އާދެއެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ޙުސެއިން ދީދި އަޅުގަޑު ހަދާން ހުންނަނީ، އަޅުގަޑު ހިތާމަ ކުރާކަން އެގިވަޑައިގެން އަޅުގަޑު އުފާ ކޮށްދެއްވަން ވަރަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވި ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ބޯޓް މަތީގަ ކާން ތިބޭއިރު ޕާޕަރު ކެއިމާ ކާފަރު ވާނޭ ވިދާޅުވެ އަޅުގަޑު ހެއްވޭތޯ ވަރަށް މަސައްކަތް ކުރައްވާކަން އަޅުގަޑުގެ ހަދާނުގައި ހުރެއެވެ.

ބޯޓުގެ ސަރަގު މޫސަ ކުއްޓި އިރުއިރުކޮޅާ ދުރުވެ އަޅުގަޑުމެން ދެބެންގެ ޙާލު ބައްލަވައެވެ. އޭނާއަކީ އަޅުގަޑުގެ މަންމައާއި ބައްޕާފުޅުގެ ވަރަށްގާތް ރަހުމަތްތެރިއަކަށްވާތީ، އަޅުގަޑުމެންގެ ގޭތެރެއިން ނުލާހިކު ގިނައިން ފެނިދެނިވެ ފަރިތަ ވެފައިވާ، އަޅުގަޑުމެންގެ އިހުތިރާމް ލިބިފައިވާ ބޭކަލެކެވެ. އަދި، އަޅުގަޑުގެ ބައްޕާފުޅާ އެއްބަޑު ބޭފުޅެއް ކަމުގައިވާ އަޅުގަޑުގެ ތިއްތިބޭބޭފުޅު އާކަކާގޭ ސަމްޝުއްދީން ޙިލްމީ ބޯޓުގައި ހުންނެވިކަން އެގުމުންވެސް އަޅުގަޑަށް ވަރަށް ބޮޑު ހިތްހަމަޖެހުމެއް ލިބުނެވެ. ތިއްތިބޭބޭފުޅުވެސް ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން އަޅުގަޑުމެން ކައިރިއަށް ވަޑައިގެން ޙާލު ބައްލަވައެވެ. އަޅުގަޑުމެން އެނބުރި މާލެ އައި ދަތުރުގައިވެސް ތިއްތިބޭބޭފުޅު ބޯޓުގައި ހުންނެވިއެވެ. އޭރު ތިއްތިބޭބޭފުޅަކީ ވަޒީރުލްތިޖާރާގެ ނާއިބެވެ. އެހެންކަމުން ސަރުކާރުގެ ކަންކަމުގައި ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން ސިލޯން ދަތުރު ކުރެއްވިއެވެ. ފަހުން އަޅުގަޑު ވިސްނާލިއިރު އަޅުގަޑުމެންގެ ދަތުރާ ތިއްތިބޭބޭފުޅުގެ ދަތުރުފުޅާ ދިމާވުން އެއީ އިއްތިފާގެއް ނޫނެވެ. އެއީ ބައްޕާފުޅު ރޭއްވެވި ގޮތެވެ.

ކޮންމެއަކަސް ތިންރޭ ތިންދުވާގެ ދިގު ކަޑު ދަތުރަކަށްފަހު ހަތަރު ވަނަ ދުވަހު އަޅުގަޑަށް ހޭލެވުނުއިރު މޯލްޑިވް ސްޓާރުގެ ދިރުބާކޮޅުން ގަދަ އަޅިކުލައިގެ ވިލާގަޑެއް ކަހަލަ މަންޒަރެއް ފެންނަން ހުއްޓެވެ. ބޯޓް ކުރިޔަށް ދުއްވި ވަރަކަށް އެ ވިލާގަޑަށް ރަށެއްގެ ސިފަ ޖެހެމުންގޮސް އިސާހިތަކު ރުށްގަހާއި ޢިމާރާތްތައް ފެންނަން ފަށައިފިއެވެ. ހަމަ ކުޑަ އިރުކޮޅެއްގެ ބޯޓް ސިލޯނުގައި ބަނދަރު ކޮށްފިއެވެ. އާދެ، އަޅުގަޑަށް ސިލޯނަށް އާދެވުނީއެވެ.

 

 

  `

ގައުމުގެ މައްސަލަ ތަކަށް ރޫޙާނީ ޙައްލެއް؟

ބައެއް ފަހަރަށް ފަހަތަށް ޖެހިލާފައި މުޅި ގައުމާ ދިމާއަށް މީހެއްގެ ސިފާގައި ބަލައިލުމަކީ ރަގަޅު ކަމަކަށް ވެދާނެއެވެ. އަޅުގަޑުމެންގެ ގައުމީ ޙަޔާތުގައި ހޭދަ ކުރަމުން މިދާ މި ދުވަސްވަރަކީ އަޅުގަޑުމެންނާ ވަރަށް ބޮޑެތި ގައުމީ މައްސަލަތަކާ ކުރިމަތި ވެފައިވާ ދުވަސްވަރެކެވެ. އެ މައްސަލަތަކަށް ތަފާތު ދިމަދިމާއިން ތަފާތު ޙައްލުތައް ހުށަހެޅެމުން އެބަދެއެވެ.

މީހެއްގެ ޙަޔާތުގައިވެސް ބޮޑެތި މައްސަލަތަކާ ކުރިމަތިވާ ހިނދު އެ މައްސަލަތަކަށް ޙައްލެއް ހޯދަން ކުރާ މަސައްކަތުގައި ބޮޑެތި ފުށުއެރުންތަކާއި ހަލަބޮލިކަމާ ކުރިމަތިލާން ޖެހެއެވެ. އެ މީހެއްގެ ޚިޔާލު ގައެވެ. އެ މީހެއްގެ ހިތުގެ އިހުސާސްތަކާއި ޙަގީގަތްތަކާ ދެމެދުގައެވެ. މިއަދު އަޅުގަޑުމެންގެ ލޮބުވެތި ގައުމުންވެސް ފެންނަމުން މިދަނީ ހަމަ އެ ތަނެވެ. ޢާއްމު ތަންތާގައި އަޑުގަދަ ކޮށްގަނެގެން ކަންކަމުގެ ޙަގީގަތް އޮޅުވާލާ ކުޑަދޮރުން ބޭރު ކޮށްލުމަކީ މިއަދު އަޅުގަޑުމެންގެ ތެރޭގައި ޢާއްމު ވެފައިވާ ކަމެކެވެ. ކޮންމެ މުނާސަބަތެއްގައި ވިޔަސް އަދި ކޮންމެ ތަނެއްގައި ނަމަވެސް، އަބަދުވެސް އަނެކާ، އެއީ ކޮންމެ މީހެއް ނަމަވެސް، ކުށްވެރި ކޮށްލައި، ހިތުގައި ޖައްސާލައި، ހުރިހާ ކަމަކާއިމެދު ވެސް މަލާމާތުގެ ނަޒަރަކުން ދުށުން، އަޅުގަޑުމެންގެ މުޖުތަމަޢުގައި މިވަނީ ޢާއްމު ވެފައެވެ.

އަޅުގަޑުމެން އެއްވެސް މީހަކަށް ރަގަޅު ހަމަ އެއްވެސް ކަމެއް ނުފެންނަ ހިނދު، ނުބައިކޮށް ހުރިހާ ކަމެއް ފެންނަމުންދަނީ ރައީސް މުޙައްމަދު ވަޙީދު، ނުވަތަ ރައީސް މައުމޫން، ނުވަތަ ރައީސް ނަޝީދުގެ ސިފައިގައެވެ. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިހާ މެދު ވިސްނާލާއިރު، ގައުމީ މުހިއްމު މައްސަލަތަކެއް އެތާގައި ނިމެމުން ދިޔަ ނަމަވެސް، މި ޒަމާނުގައި ގައުމަށް ކުރިމަތި ވެފައިވާ އެންމެ އަސާސީ ބޮޑެތި މައްސަލަތަކާ މެދު އާދެ، އެއްބައިވަންތަ އެއްބައެއްވަންތަ ބިނާ ކުރަނިވި ގައުމެއްގެ ގޮތުގައި ދިވެހި ގައުމު ދެމިއޮތުމާމެދު، އެހާ ފުން ނަޒަރަކުން މަޖިލީހުން ވިސްނަވަޔޭ އަޅުގަޑަށް ދެންނެވޭކަށް ނެތެވެ.

ކަން މިހެން އޮތް ނަމަވެސް، އިންސާނުންނެކޭ އެއްފަދައިން ގައުމުތަކުން ވެސް، އެ ގައުމުތަކުގެ މައްސަލަތައް ޙައްލު ކުރެއެވެ. ގައުމުތަކަށް އެކަން ކުރެވިފައިހުރީ އެ ގައުމެއްގެ މީހުންގެ ހިތްވަރާއި، ހަރުދަނާ ކަމާއި، ރޫހާނިއްޔަތު ދަނެގަނެ ކުރިޔަށް ނެރެގެންނެވެ. އަޅުގަޑު މިތާގައި "ރޫހާނިއްޔަތު" ބޭނުން ކޮށްފައި އެވަނީ، މީހަކު އެންމެ ދަށު ދަރަޖައަށް ވެއްޓޭއިރު، އެ މީހެއްގެ އަގީދާ ވަރުގަދަކޮށް އުއްމީދުގެ ހުޅުކޮޅު ނިވުނަ ނުދީ ހިފަހައްޓައިދެނީ އެހެން އެއްވެސް އެއްޗަކަށްވުރެ ބޮޑަށް އެ މީހެއްގެ ރޫހާނިއްޔަތު ކަމުގައި އަޅުގަޑަށް ގަބޫލް ކުރެވިފައި އޮންނާތީއެވެ.  

ގަބޫލު ކުރަންޖެހޭ ހަގީގަތަކީ މީހަކު އެންމެ ދަށު ދަރަޖައަށް ވެއްޓޭއިރުވެސް އޭނާގެ ރޫހާނިއްޔަތު މަރުނުވާ ކަމާއި، އެ ރޫހާނިއްޔަތުގެ ސަބަބުން އެ މީހަކަށް ދިރުން ލިބޭ ކަމެވެ. މީހަކާ ހިތާމަވެރި ކަމެއް ނުވަތަ ގިލަންވެރި ކަމެއް ކުރިމަތި ވުމުން އެ މީހަކު އެންމެ ފުރަތަމަ ކުރިޔަށް ނެރެނީ ރޫހާނިއްޔަތެއް ނޫނެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ސިހެނީއެވެ. ދެން ހަދާނެ ގޮތް ހުސްވަނީއެވެ. އެއަށްފަހު ނޫންކަމަށް ހެދިފައި، ދެން ބިރު ގަންނަނީއެވެ. މި ކަންކަން ފިލައި ގޮސް ރޫހާނިއްޔަތު ބާރުގަދަ ކުރަން ދުވަސްކޮޅެއް ހޭދަ ވާނެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އެއީ ހަމަ ޔަގީނުންވެސް ވާނެ ކަމެއް ކަމުގައި އަޅުގަޑު ދެކެމެވެ.

އަޅުގަޑުމެންގެ މި ލޮބުވެތި ދިވެހި ގައުމުގެ އަދުގެ ޙާލަކީ ވެސް މިއީ ނޫންތޯއެވެ. ރައްޔިތުން އެދެމުންދިޔަ ޑިމޮކްރެސީގެ ފޮނިރަހަ ރައްޔިތުންނާ ހަމައަށް ފޯރު ކޮށްދިނުމަށް ގައުމު ކުރި ބުރަ މަސައްކަތްތަކާ ގުޅިގެން ފެންނަމުން މިދާ މަންޒަރުތަކާއިހުރެ އަޅުގަޑުމެން މިތިބީ ސިއްސައިގެންގޮސް ބިރުވެރިކަމެއްގެ ތެރޭގައެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ގައުމު އަނބުރާ އިޔާދަ ކުރުމުގެ ނަޒަރަކުން ބަލާއިރު، ގައުމުގެ ކުރިމަތީގައިހުރި މައްސަލަތަކަށް ޙައްލެއް ހޯދުމުގައި، އަނިޔާވެރި ނުވަތަ ހިތުގައި ޖައްސަނިވި ޙައްލަކަށް ނުވުމާއި، ކުރިޔަށްވުރެ އުފާވެރި ޙަޔާތަކަށް މަގުފަހި ކޮށްދޭ ޙައްލަކަށް ވުމާއި، ހެދިފައިހުރި ގޯސްތަކުން ތަޖުރިބާ ޙާޞިލު ކޮށްދެނިވި ޙައްލަކަށް ވުމާއި، ރުޅި އިސްކުރުމާއި ބިރުގަތުން ހުއްޓެނިވި ޙައްލަކަށް ވުމާއި، ގޮތްދޫނުކުރުމުން އެއްކިބާވާ ޙައްލަކަށްވުން މުހިއްމު ކަމުގައި އަޅުގަޑު ދެކެމެވެ. މި ދެންނެވި ކަންކަމާއިމެދު ތަންކޮޅެއް ތަފްޞީލުކޮށް ބަލައިލަމާ ތޯއެވެ.

އަނިޔާވެރި ނުވަތަ ހިތުގައި ޖައްސަނިވި ޙައްލަކަށް ނުވުން:

ބަލިވެގެން ބޭސް ކުރަން ޑަކްޓަރަށް ދާއިރުވެސް އަޅުގަޑުމެން އުއްމީދު ކުރަނީ ވީހާ ތަދު ކޮޑަކޮށް ބަލި ރަގަޅު ވުމަށެވެ. އެހެންވީމާ، ގައުމީ މައްސަލަތައް ޙައްލު ކުރުމުގައިވެސް ވީވަރަކުން މީހުނަށް އަނިޔާ ނުވެ، ވީ އެންމެ ގެއްލުން ކުޑަ ގޮތަކަށް، އެ މައްސަލަތައް ޙައްލު ކުރެވޭނެ ގޮތެއް އަޅުގަޑުމެން ހޯދަންވާނެއެވެ. ގައުމީ މައްސަލަތައް ޙައްލު ކުރަން ގަޞްދު ކުރާގޮތް އަޅުގަޑުމެންގެ ވެރިން އަޅުގަޑުމެންނަށް ކިޔާދޭއިރު، އެ ގޮތަކީ އަޅުގަޑުމެންގެ ތެރެއިން ބަޔަކަށް ހިތްހަމަ ނުޖެހުމާއި ހިތްދަތިކަން ލިއްބައިދޭ ގޮތަކަށް ވާކަށް އަޅުގަޑުމެން އެކަކުވެސް ބޭނުމެއް ނުވާނެއެވެ. އެއާ ޚިލާފަށް އަޅުގަޑުމެންގެ ތެރެއިން ހަމަ ކޮންމެ މީހަކުވެސް އެދޭނެ ގޮތަކީ އެންމެންނަށްވެސް ހިތްހަމަ ޖެހުމާއި އުފާވެރިކަން ލިއްބައިދެނިވި ގޮތަށް ގައުމީ މައްސަލަތައް ޙައްލު ވެގެން ދިޔުމެވެ. އަޅުގަޑުމެންގެ ތެރެއިން ހަމަ ކޮންމެ މީހަކުވެސް އަހަން ބޭނުންވާނެ މެސެޖަކީ މީކަން ހަމަ ކަށަވަރެވެ.

ކުރިޔަށްވުރެ އުފާވެރި ޙަޔާތަކަށް މަގު ފަހިވުން:

އެންމެ ގޯސްކޮށް ވިސްނާއިރު ދިވެހިންނަކީ އެކަކު އަނެކަކާމެދު އޯގާވެރިކަމެއް ނެތް، ފިތުނަވެރި، ފަސާދައިން ފުރިފައިވާ ބަޔެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ދިވެހިންނަކީ ހަމަ ތަރައްގީއާއި، މަދަނިއްޔަތާއި، އަމިއްލަ ނަފްސުގެ ކުރިއެރުމަށްވެސް ވިސްނާ ބަޔެކެވެ. މިފަދަ އުއްމީދީ ޚިޔާލުތަކުގެ އަސްލަކަށްވަނީ ދިވެހިންނަކީ ރޫހާނީ ވިސްނުމުގެ ވެރި ބަޔެއް ކަމަށްވެސް އަޅުގަޑަށް ބެލެވޭތީއެވެ. ދިވެހިންގެ ދުނިޔެއަކީ ހަމައެކަނި ކަރުނައިގެ ދުނިޔެއެއް ނޫނެވެ. އެއާ ޚިލާފަށް ދިވެހިންގެ ދުނިޔެއަކީ ކެތްތެރިކަމާއި، އިޢުތިގާދާއި، ޢުއްމީދުގެ ދުނިޔެއެއްވެސް މެއެވެ.

އެއް ޙާލަތުން އަނެއް ޙާލަތަށް ބަދަލުވުމަކީ އިންސާނުންނަށް ތަބީޢީ ކަމަކަށް ވާއިރު، ދިވެހިންގެ މެދުގައި މިހާރު އުފެދިގެން އުޅޭ މައްސަލަތަކުން އެންމެ ފަސޭހައިން އަޅުގަޑުމެންނަށް ނުކުމެވޭނީ، އެ މައްސަލަ ތަކަށްވުރެ އަޅުގަޑުމެންގެ ޚިޔާލާއި ވިސްނުން ތަނަވަސް ވެގެންނެވެ. އެ މައްސަލަ ތަކަށްވުރެ އަޅުގަޑުމެން ބޮޑެތި ވެވިގެންނެވެ. ބައެއް މީހުންގެ ނަޒަރުގައި މިއިން ދުވަހަކުވެސް މި މައްސަލަތައް ފަހަނައަޅައި އަޅުގަޑުމެންނަށް ނުދެވޭނެ ކަމަށް ދެކޭ ދުށުމަކީ، މިއުޅޭ މައްސަލަ ތަކާއިމެދު ރޫހާނީ ނަޒަރަކުން ނުބެލެވޭތީ، ބެލެވޭ ނަޒަރެއް ކަމުގައި ނޫނީ ނުވާނެއެވެ.

ހެދިފައިހުރި ގޯސްތަކުން ތަޖުރިބާ ޙާޞިލު ކުރުން:

މައްސަލަ ތަކާއި ކުރިމަތި ވުމަކީ ހަމަ ކޮންމެ ފަހަރަކު ﷲ ގެ ކޯފާއަކަށް ނުވާނެ ނޫންތޯއެވެ. މައްސަލަ ތަކާއި ކުރިމަތި ވުމަކީ އެ މައްސަލަތައް ޙައްލު ކުރުމަށް މަގެއް ހޯދަން ލިބޭ ފުރުޞަތަކެވެ. އިޞްލާހާއި ބަދަލު ގެނައުމަކީ ކުރެވޭނެ ކަންކަމެވެ. އިޞްލާޙާއި ބަދަލު ގެނައުމަށް މަގު ހޯދާ މީހުންނާއި އެކަންކަމަށް މަގު ހޯދަން ބޭނުންނުވާ މީހުންނާ ދެމެދު ހުންނަ ތަފާތަކީ ކުޑަ ތަފާތަކަށް ނުވާނެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އެކަންކަމަށް މަގު ހޯދުމަށް އެންމެ ބޮޑަށް ބޭނުންވާ އެއްކަމަކީ ހެދިފައިހުރި ގޯސްތައް އަލުން ތަކުރާރުވިޔަ ނުދިނުމަށްޓަކާ މާޒީއިން ދަސްކުރަންޖެހޭ ފިލާވަޅުތައް ދަސްކުރުމާއި ތަޖުރިބާތައް ޙާޞިލު ކުރުމެވެ.

މިހާރު ދިވެހި ގައުމަށް ކުރިމަތި ވެފައިވާ މައްސަލަ ތަކަކީ ސިއްރެއްނޫނެވެ. މި ޙާލަތުން އަޅުގަޑުމެންނަށް އެއްވެސް ފިލާވަޅެއް ދަސްވެއްޖެކަން ނުވަތަ ތަޖުރިބާއެއް ޙާޞިލުވިކަން އެގެން ދުވަސްތަކެއްވާނެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އަލުން މިފަދަ ތަޖުރިބާތަކެއް ކުރުމަކީ ހަމަ އެއްވެސް ދިވެއްސަކު ބޭނުންވާނެ ކަމެއް ނޫންކަން ހަމަ ކަށަވަރެވެ.

ރުޅި އައުމާއި ބިރުގަތުން ހުއްޓުން:

ރުޅި އިސްކުރަން ނުވަތަ ބިރު ގަންނަން ފަށައިފިނަމަ އަމިއްލަ ނަފްސާއިމެދު ޔަގީންކަން ކުޑަވުންނޫން އެހެން ނަތީޖާއެއް ނުނިކުންނާނެއެވެ. ބިރަކީ ތިމާގެ ތަބީޢީ ކަމެއް ކަމުގައި ހަދައިފިނަމަ ބިރު ގަތުމުގެ ޝިކާރައަކަށް ތިމާ ވުންނޫން އެހެން ކަމެއް ނުވާނެއެވެ. ދިވެހި ގައުމު ހިންގުމުގެ ނިޒާމަށް ކުރިމަތިވަމުން މިދާ ނާކާމިޔާބީ ތަކަކީ ރުޅި އިސް ކުރުމާއި ބިރު ގަތުމުގެ ނަތީޖާއެވެ. މިހާރު ގައުމަށް ވެގެން މިއުޅޭ ގޮތަކީ އެއް ބަޔެއްގެ މާޔޫސްކަމާއި ހިތްހަމަ ނުޖެހުމުން އަނެއް ބަޔަކު ފައިދާ ނެގުމުގެ މައްސަލައެވެ. މައްސަލައިގެ ޙައްލަކީ ގައުމުގެ ހުންގާނުގައި ތިއްބެވި ވެރިން، ރުޅި އިސްނުކުރުމަށާއި ބިރު ނުގަތުމަށް އެހެން މީހުންނަށް ނަސޭހަތްތެރި ވެވަޑައުގަތުމާއެކު، އެ ބޭފުޅުންގެ އިޚުލާސްތެރިކަން ދެއްކެވުމެވެ.

ގޮތް ދޫނުކުރުމުން އެއްކިބާވުން:

މިއަދު ގައުމުގެ ހާލަތަކީ ސިޔާސީ ފުޅަފުގެ ދެ ފަރާތުގައި ތިއްބެވި ހުރިހާ ބޭފުޅުންވެސް ގޮތް ދޫނުކުރެއްވުމާއި ހަރުކަށި ކަމުގެ ތެރޭގައި ތިއްބެވުމެވެ. އެއްވެސް ބޭފުޅަކަށް ގޮތް ދޫނުކުރެއްވުނީމާ ދެން ވާގޮތަކީ މައްސަލަތައް ކުރިމަތިވުމަށް މަގުފަހި ވަނީއެވެ. ގޮތް ދޫކުރުމުގެ އެތައް ގޮތެއް ހުންނާނެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެންމެ ކުޑަމިނުން އަލިފާށަށް ތެޔޮ އެޅުން އަޅުގަޑުމެންނަށް ހުއްޓާ ލެވުނަސް، އެ ކުރެވުނީ ވަރަށް ބޮޑު ކަމެކެވެ.

މުޖުތަމަޢެއްގެ ގޮތުގައި އަޅުގަޑުމެންނަކީ ނަސީބުވެރި ބަޔެކެވެ. ގައުމުގެ މީހުންނަށް އުފާވެރި ކަމާއެކު ދިރިއުޅެވޭ ވަރަށް ގައުމަށް އާމްދަނީ ލިބެއެވެ. އަޅުގަޑުމެންނަކީ އަދިވެސް އެއްބައިވަންތަ އެއްބައެއްވަންތަ މުޖުތަމަޢެކެވެ. ގައުމުގެ އިގުތިޞާދު ކުރިޔަށް ގެންދިޔުމަށްޓަކައި ހުޅުވެންހުރި މަގުތައް އެބަހުއްޓެވެ. އުފާވެރިކަން ޢާއްމު ކުރެވޭނެ ގޮތްތައްވެސް އެބަހުރިމެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އަމިއްލަ ނަފްސަށް ޖަވާބުދާރީ ނުވެވޭ ކަހަލަ ކަންކަން އަޅުގަޑުމެން ކުރަމުން ދިޔުމަކީ، މި ހުރިހާ ނަސީބުވެރިކަމެއް ފުލުންދާނެ ކަމެކެވެ.

އަޅުގަޑުމެންގެ އިހުސާސްތަކަކީ ހަގީގަތެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ހުރިހާ ފަހަރަކު އެ އިހުސާސްތައް ބިނާ ކުރެވިފައިވަނީ ހަގީގަތެއްގެ މައްޗަކަށް ނޫނެވެ. ދެކޮޅު ނުޖެހޭ ސިޔާސީ ކުރިމަތިލުންތަކާއި، ދަހިވެތި ކަމާއި، ފިތުނަ ފަސާދަ ފަދަ ކަންކަމުގައި ގޮތް ދޫކުރުމަކީ އަޅުގަޑުމެންގެ ކިބާގައިހުރި އެންމެ މާތް ސިފަތައް ފެނިގެންދާނެ ކަންކަމެވެ. ގޮތް ދޫކުރުމަކީ ކޮންމެހެން ބަލިވުމެއް ނުވަތަ ދެރަވުމެއް ނޫނެވެ. އެއީ ބައެއް ފަހަރު ހީވެފައި އޮންނަ ކުށް ހީތަކުން އެއްކިބާވެ، ކުރިޔަށްދާން މަގު ތަނަވަސް ވެގެންދާނެ ކަމެކެވެ.

އަޅުގަޑު މި ބަޔާންކުރި ކަންކަމަށް ކޮންމެހެން "ރޫހާނީ" އޭ ނުކިޔަސް އެންމެ ރަގަޅު ވާނެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެ ކަންކަމަކީ ދިވެހި ގައުމަށް މިއަދު ކުރިމަތި ވެފައިވާ މައްސަލަތައް ޙައްލު ކުރުމަށްޓަކައި އިންސާނީ ތަބީޢަތުގެ އެންމެ ނުބައިކަމާއި އެންމެ ރަގަޅު ކަމުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް ހުށަހަޅާފައިވާ ޙައްލުތަކެކެވެ. އަޅުގަޑުމެން އެންމެންގެވެސް ތަޖުރިބާއަކީ، އިންސާނުންނަށް ކުރިމަތިވާ މައްސަލަތައް ޙައްލު ވެގެންދަނީ އިންސާނުންގެ ކިބައިގާ ހުންނަ އެންމެ މާތް ސިފަތައް ކުރިޔަށް ނެރެވިގެން ކަމެވެ. ޖުމްލަކޮށް ދިވެހި އުއްމަތުގައި އެ ސިފަތައް އެބަހުރި ކަމާއިމެދު އަޅުގަޑުގެ ހިތުގައި އެއްވެސް ޝައްކެއްނެތެވެ.

------------------

(ނޯޓް: މި މަޒްމޫނަކީ އާ ގާނޫނު އަސާސީއެއްގެ ދަށުން 2008 ވަނަ އަހަރު ރާއްޖޭގައި ބޭއްވުނު ފުރަތަމަ މިނިވަން ޑިމޮކްރެޓިކް ރިޔާސީ އިންތިޚާބަށްފަހު، އިންތިޚާބު ވެވަޑައިގެން ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ 11 ނޮވެމްބަރު 2008 ގައި މަގާމާ ޙަވާލު ވެވަޑައިގެން، އެ ރިޔާސީ ދައުރުގެ ހަލަބޮލި ކަމުގެ ތެރެއިން ހިގަމުންދިޔަ ކަންތައްތައް ތަންކޮޅެއް ދުރުން ނަމަވެސް ބަލަމުން ދިޔައިރު، އަޅުގަޑުގެ ހިތު ތެރޭ ހިގަމުން ދިޔަ ޝުޢޫރުތަކުގެ މައްޗަށް 2012 ވަނަ އަހަރު ލިޔެފައިވާ މަޒްމޫނެކެވެ. އަޅުގަޑުގެ ބްލޮގް ގައި މި މަޒްމޫން ޝާޢިއު މި ކުރަނީ ބައެއް އެޑިޓްތަކާއި އެކުގައެވެ.)