`

މާލޭ ފަޅުން ބިން ހިއްކުން – މާލޭގެ ތަރައްގީ ގެ ބިންގާ

މީގެ ސާޅީސް ފަސް އަހަރު ކުރިން މިއަދު، އާދެ، 21 އެޕްރިލް 1979 އަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެންމެ ގަދީމީ އަދި އެންމެ ތާރީޚީ އެއް ރަށް ކަމުގައިވާ، ރާއްޖޭގެ ވެރިކަން ކުރާ ރަށް، މާލޭގެ ތަރައްގީ އާއި ކުރިމަގު އާ އުސްމިން ތަކަކަށް އުފުލާލުމުގެ ބިންގާ އެޅުނު ދުވަހެވެ.

ދުވަހުގެ އަޞްރު ނަމާދުން ފޭބި ވަގުތު ސަރުކާރުގެ ބައެއް އިސްވެރިން އޭރު މާލޭގެ ހުޅަގު ފަރާތުން އެންމެ ގޮޑުދޮށް (މިހާރު ޝަހީދު ޢަލީ ހިނގުމުގެ) އުތުރު ކޮޅަށް ހާޒިރުވެ ވަޑައިގަންނަވަމުން ގެންދެވިއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އޭރުގެ މިނިސްޓަރ އޮފް ޓްރޭޑް އެންޑް އިންޑަސްޓްރީޒް އަދި މިނިސްޓަރ އޮފް ޑިފެންސް އެންޑް ނެޝެނަލް ސެކިއުރިޓީ ގެ ނާއިބު އިލްޔާސް އިބްރާހިމް، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އެގްޒެކަޓިވް ސެކްރެޓަރީ ޢަބްދުﷲ ޖަމީލް، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުގެ އިންޖިއަރިންގ ކޮންސަލްޓެންޓް އަޙްމަދު އާދަމް، ޑިޕާރޓްމަންޓް އޮފް އިންފޮރމޭޝަން އެންޑް ބްރޯޑްކާސްޓިންގ ގެ ޑިރެކްޓަރ ޙަސަން އަހުމަދު މަނިކު، އަދި ދިވެހިރާއްޖޭގެ އަޑުގެ ޑެޕިއުޓީ ޑިރެކްޓަރ ޢައްބާސް އިބްރާހިމް ހިމެނިވަޑައިގަތެވެ.

ޙާޟިރު ވެވަޑައިގެން ތިއްބެވި ޢިއްޒަތްތެރިންނާއި، އެ ވަގުތު އެތަނަށް އައިސް ތިބި އެތައް ސަތޭކަ މީހުންނެއް އިންތިޒާރު ކުރަމުން ދިޔައީ ކުރީ އަހަރު ނޮވެމްބަރ 11 ވަނަ ދުވަހު ރާއްޖޭގެ ޒަޢާމަތާއި ޙަވާލު ވެވަޑައިގެން ހުންނެވި ޒުވާން ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަލްއުސްތާޛް މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމަށެވެ. ގަޑިން ހަވީރު ހަތަރެއް ޖެހިއިރަށް އެ މަނިކުފާނު ރަސްމީ ކާރުކޮޅުގައި ސަރަޙައްދަށް ވަޑައިގެންފިއެވެ.

ސަރަޙައްދުން އެ މަނިކުފށާނަށް އިސްތިޤްބާލު ކުރީ ޕޯރޓް ކަމިޝަން އެންޑް ޕަބްލިކް ވާރކްސް ޑިޕާރޓްމަންޓްގެ ޑިރެކްޓަރ މި ގަލަމުގެ ވެރިޔާއާއި، ވަޑައިގެން ތިއްބެވި އެންމެހާ ޢިއްޒަތްތެރިންނާއި، ޕޯރޓް ކަމިޝަން އެންޑް ޕަބްލިކް ވާރކްސް ޑިޕާރޓްމަންޓްގެ އެއްގަމު ސަރުދާރު ބޮޑުބެ އިބްރާހިމް ފުޅު (ފަހުން ބޮޑުބެ އިބްރާހިމް ކަލޭފާނު) އާއި، އެ ޑިޕާރޓްމަންޓްގެ ކަނޑުގެ ސަރުދާރު މަލިން އިބްރާހިމް ކަލޭފާނާއި، ސަރުދާރު ޢަބްދުއްލަޠީފް ޢަބޫބަކުރާއި، މެކޭނިކުން ކަމުގައިވާ ރަތްބަގީޗާގޭ އަހުމަދު ޖަމީލާއި އަބްދުއްލަޠީފް އިބްރާހިމް، އަދި އެޑިޕާރޓްމަންޓްގެ އިސް މުވައްޒަފުންނެވެ.

ރައީސް މައުމޫނާއި އެންމެހާ ޢިއްޒަތްތެރިން އެދުވަހު މިސަރަޙައްދަށް ވަޑައިގަތުމުގެ ބޭނުންފުޅަކީ އެ މަނިކުފާނުގެ ސަރުކާރުން ރާއްޖޭގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ފެށްޓެވި ތަރައްގީގެ މަޝްރޫޢު ކަމުގައިވާ މާލޭ ފަޅުން ބިންހިއްކުމުގެ މަޝްރޫޢު ފަށްޓަވާ ދެއްވުމެވެ. އާދެ، އެ މަނިކުފާނު ރާއްޖޭގެ ޒަޢާމަތާ ޙަވާލު ވެވަޑައިގަތުމަށްފަހު އެންމެ ފުރަތަމަ ކުރެއްވި ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި މާލޭ ފަޅުން ބިން ހިއްކުމަށް ވިހި މިލިއަން ރުފިޔާ އާއި އަތޮޅު ތަކުގެ ތަރައްގީ އަށް ވިހި މިލިއަން ރުފިޔާ، މުޅިއެކު ސާޅީސް މިލިއަން ރުފިޔާ 1979 ވަނަ އަހަރަށް ސަޕްލިމެންޓަރީ ބަޖެޓެއްގެ ގޮތުގައި ރައްޔިތުން މަޖިލިސް އަށް ހުށަހަޅުއްވައިގެން ފާސް ކުރެއްވުމެވެ.

ރަސްމިއްޔާތަކީ މުހިއްމު ރަސްމިއްޔާތެއް ކަމުގައިވީ ނަމަވެސް، އޭރު ސަރުކާރުގެ ވަސީލަތްތައް ހުރިގޮތުން ރަސްމިއްޔާތު ވެގެން ދިޔައީ ކޮޅަށް ތިބެގެން ބޭއްވުނު ވަރަށް އާދައިގެ ރަސްމިއްޔާތަކަށެވެ. ރަސްމިއްޔާތު ފެށިގެން ދިޔައީ ޞަލަވާތުގެ ބަރަކާތުންނެވެ. އެއަށްފަހު ޙާޟިރު ވެވަޑައިގެން ތިއްބެވި އެންމެހާ ބޭފުޅުންނާއި މުޚާޠަބު ކުރައްވާ ރައީސް މައުމޫން ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވިއެވެ. އެ މަނިކުފާނުގެ ވާހަކަފުޅުގައި މަޝްރޫޢުގެ މަގުޞަދަކީ ގެދޮރު ބިނާ ކުރަން ބޭނުންވެފައިވާ އެތައް ބަޔަކަށް ގޯތި ދެއްވުމާއި، ސަރުކާރުގެ ކަންކަމަށް މާލެއިން ބޭނުންވާ ބިން ޙޯއްދަވައި ދެއްވުންކަން ހާމަ ކުރެއްވިއެވެ.

ރައީސް މައުމޫން ވާހަކަފުޅު ދައްކަވާ ނިމުމުން މަޝްރޫޢުގެ ޢަމަލީ މަސައްކަތް ފެށިގެން ދިޔައީ ޕޯރޓް ކަމިޝަން އެންޑް ޕަބްލިކް ވާރކްސް ޑިޕާރޓްމަންޓްގެ ޑިރެކްޓަރ އެމަނިކުފާނުގެ އަތްޕުޅަށް އެރުވި ވެލި ފަކީރާއެއް، ހިއްކަން ހަމަޖެހިފައިވާ ސަރަޙައްދަށް އެ މަނިކުފާނު އަޅުއްވައި ލެއްވުމުންނެވެ. އެއާއިއެކު އިވިގެންދިޔައީ ވިދިގެންއައި ހައެއްކަ އަހަރު މާލޭގެ ޖައްވުގައި މެދުކެޑުމެއްނެތި އިވެމުންދިޔަ އަޑެއް ކަމުގައިވި، ޕޯރޓް ކަމިޝަންގެ ދެ ނަންބަރު ކޮންނަ ބޯޓުގެ ބާރުގަދަ އިންޖީނު ހިންގާލި އަޑެވެ. ދެން ފެނިގެން ދިޔައީ އެކްސްކަވޭޓަރާއި، ފްރަންޓް ލޯޑަރ އަދި ޓިޕަރ (ފޮށިގަޑު ހިއްލޭ) ލޮރީތައް ޙަރަކާތްތެރިވާން ފެށިތަނެވެ. މުޅިން ދިވެހި ދައުލަތުގެ އަމިއްލަ މެޝިނަރީއެވެ. އެ އެއްޗެތި އޮޕަރޭޓް ކުރަން ނުވަތަ ދުއްވަން ތިބީ މުޅިން ދިވެހިންނެވެ.

މާލޭފަޅުން ބިން ހިއްކުމުގެ މަޝްރޫޢަށް ވެލި ނަގަން ހަމަޖައްސާފައި އޮތީ މާލޭގެ އުތުރު އަދި ދެކުނު ފަރާތު ފަޅާއި މާލެގެ ހުޅަގު ދެކުނު ކަންމަތީގައި މިހާރު އެއޮތް ބަދަރު ސަރަޙައްދުގެ ފަޅު ކޮނެގެންނެވެ. އޭރު މިތަންތަނަކީ ހިކިދިޔަ ކީއްކުރަންތޯ ބޮޑު ދިޔާގައިވެސް މައިގަޑު ގޮތެއްގައި އިސްކޮޅު ޖެހޭތަންތަނެވެ. އެހެނީ މާލޭ ފަޅު ކޮންނަން އޭގެ ކުރިން ބޭނުން ކުރަމުން ދިޔައީ 1903 ވަނަ އަހަރު އެކަމަށް އިގިރޭސި ސަރުކާރުގެ އެހީގައި ލިބުނު ކުޑަކުޑަ ލިސްޓަރ އިންޖީނެއް އަޅާފައިއޮތް ދަތްގަޑު ޖައްރާފާ އެކެވެ. 1970 ގެ އަހަރުތަކާއި ހަމައިން މާލޭ ފަޅަށް ވަދެ ނުކުމެވީ އުޅަދުތަކުގެ ސައިޒް އަދި ފުންމިން (ޑްރާފްޓް) ބަދަލުވަމުން ދިޔަ ގޮތުން ބޭނުންވާ ގޮތަށް މާލޭގެ ފަޅުގެ ފުންމިން ބެލެހެއްޓުމުގެ މަސައްކަތް އެ ޖައްރާފާއަށް އޮތީ ނުކުރެވިފައެވެ.

ދެ ނަންބަރު ކޮންނަ ބޯޓަކީ ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ބޭނުންފުޅަށް ހުޅުލެ ބޮޑު ކުރެއްވުމަށް ސިންގަޕޫރުގެ ޖުރޮންގ ޓައުންގެ ޑޮކްޔާޑްގައި ބަދެފައިއޮތް އުޅަދެކެވެ. އެއީ ކަޓަރ ސަކްޝަން ވައްތަރުގެ ޑްރެޖަރެކެވެ. އެއިން ވެލި ފޮނުވެނީ އެއް ފޫޓް ޑައިމީޓަރ ހުންނަވަރުގެ ހޮޅި ލޭނަކުން ދެ ހާސް ފޫޓް ދުރަށެވެ.

މާލޭ ފަޅު ކޮންނަންފެށީ އުތުރު ފަރާތު ފަޅުގެ އެންމެ އިރުން ފެށިގެން ހުޅަގަށެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ވެލި އެޅި މާލޭ ޕޯޓް މިހާރު އެއޮތް ތަނާއި މަސްމާރުކޭޓް/ލޯކަލް މާރުކޭޓާއި ދެމެދަށެވެ. އެތަނަށް އެޅޭ ވެލި ހިއްކާ ސަރަޙައްދަށް ގެންދިޔައީ އެކްސްކަވޭޓަރަކުން ނަގާ ފޮށިގަޑު ހިއްލޭ ލޮރީ ތަކަށް އަޅައިގެންނެވެ. ހިއްކާ ތަނުގައި ވެލިގަޑު އެއްވަރު ކުރީ ފްރަންޓް ލޯޑަރެއްގެ އެހީގައި މީހުންގެ އަތުން އުދައްޔާއި މަށަންދަތިންނެވެ. ޑްރެޖަރ ކޮންނަމުން ހުޅަގަށް އައިވަރަކަށް ހޮޅިލޭންވެސް ހިއްކާތަނާއި ކައިރިވަމުން އައިސް، ވަކި ހިސާބަކުން ސީދާ ހިއްކާތަނަށް ވެލި ފޮނުވޭ ވަރު ވިއެވެ.

މާލޭގެ އުތުރު ފަރާތު ފަޅާއި ހުޅަގު ދެކުން ކަންމަތީގެ ފަޅުގެ ސަރަޙައްދު ކޮނުމުގައި މާބޮޑު އުދަގުލަކާއި ކުރިމައްޗެއް ނުވެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް މާލޭގެ ދެކުނު ފަރާތަކީ ރަށުގެ ފުށްޓަރު ފަރާތް ކަމަށް ވުމާއިއެކު އެ ފަރާތު ފަޅުގެ މަތީ ފަށަލާގައި ވަރަށް ހަރު ކޮންނަ ބޯޓުން ކޮންނަން އުދަގުވި އައިނުގަޑެއް އޮތެވެ. އެހެން ކަމުން އެ އާނުގަޑު ޖެހުނީ ކޮންޓްރޯލްޑް ބްލާސްޓިންގ ބޭނުންކޮށްގެން ގޮއްވާލާށެވެ. އެއަށްފަހު އޭގެ އަޑީގައިހުރި ވެލި ކޮންނަން އެހާ އުދަގުލެއް ނުވިއެވެ.

މަޝްރޫޢު ގެ މަސައްކަތް ފެށުނުއިރު މީހުން އަމިއްލައަށް ހިއްކާފަ ހުރި ގޯތި ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ހުރި ނަމަވެސް ހުޅަގު ފަރާތުން އެންމެ ގޮޑު ދޮށަކީ ޝަހީދު ޢަލީ ހިގުމެވެ. މާލޭގެ ދެކުނު ފަރާތުން ގާތްގަޑަކަށް މައްޗަންގޮޅީ، ގަލޮޅު އަދި ހެންވޭރު ސަހަރާ އާ ޖެހިގެން ދެކުނަށް ހުރި މަގުތަކެވެ. އެހެން ޢިބާރާތަކުން ދަންނަވާނަމަ ސަހަރާތައް ހުރީ ގާތްގަޑަކަށް މާލޭގެ އެންމެ ގޮޑުދޮށުގައެވެ.

މަޝްރޫޢުގާ ކަނޑައެޅިފަ އޮތީ މާލޭގެ ހުޅަގު ފަރާތުންނާއި ދެކުނު ފަރާތުން 6،387،314 އަކަފޫޓް (147 އޭކަރ) ގެ ބިން ހިއްކުމެވެ. އެއީ އެވްރެޖްކޮށް 5 ފޫޓް ފުން މިނުގައެވެ. އެހެންނަމަވެސް ހުޅަގު ފަރާތުން މަޝްހޫރު ރާވެރިބެ ނެރާ ދިމާލުން 8 ފޫޓް ފުންމިން ހުރި ސަރަހައްދަކާއި ދެކުނު ފަރާތުން މުއިވިލު އޮތް ސަރަހައްދުން 18 ފޫޓް ފުންމިން ހިއްކަން ޖެހުނެވެ. މުއިވިލު އޮތީ މިހާރުގެ އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރ މިނިސްޓްރީ އެހުރި ބިމުގެ އުތުރުން އޮތް ސަރަޙައްދު ގައެވެ.

ޑްރެޖަރ ހިންގުމުގެ މަސައްކަތް އިސްވެ ބެލެހެއްޓެވީ އެއްގަމު ސަރުދާރު ބޮޑުބެ އިބްރާހިމް ފުޅު (ފަހުން ކަލޭފާނު) އެވެ. ހިއްކާ ސަރަޙައްދު އިސްވެ ބެލެއްޓެވީ ކަނޑުގެ ސަރުދާރު މަލިމް އިބްރާހިމް ކަލޭފާނާއި ސަރުދާރު ޢަބްދުލްލަޠީފް އަބޫބަކުރެވެ. ވެހިކަލް ތަކާއި އިކްވިޕްމަންޓް ތަކުގެ މަރާމާތުގެ ކަންކަން އިސްވެ ބެލެހެއްޓެވީ ރަތްބަގީޗާގެ އަހުމަދު ޖަމީލާއި މޯރީލޮޖް އަބްދުލްލަޠީފް އިބްރާހިމެވެ.

މަޝްރޫޢުގެ މަސައްކަތް ހިންގަން ހަމަޖެހިފައި އޮތީ ހުކުރު ދުވަހުގެ ހެދުނު 10.30 ން ފެށިގެން ހޮނިހިރު ދުވަހު ހެދުނު 8.00 ށް ފިޔަވައި، ރެޔާއި ދުވާލު އެހެން ހުރިހާ އިރެއްގައި ކަމަށް ވުމާއިއެކު، ކަންކަމާއި ޙަވާލު ވެވަޑައިގެން އެންމެ އިސްކޮށް މަސައްކަތް ކުރެއްވި މި ދެންނެވި މުވައްޒަފުން ފިޔަވައި، އެކި ފެންވަރުގެ ވަޒީފާ ތަކުގައި ވަރަށް ގިނަ އެހެން މުވައްޒަފުންވެސް ވަރަށް އިޚްލާޞްތެރި ކަމާއިއެކު ވަރަށް ބަރުކޮށް މަސައްކަތް ކުރެއްވިއެވެ. އެ މުވައްޒަފުންގެ ނަންތައް މި މަޒްމޫނުގައި ވަކިވަކިން ފާހަގަ ނުކުރެވުނު ކަމަށްޓަކައި، އެ ބޭފުޅުންގެ އަރިހުން މި ގަލަމުގެ ވެރިޔާ ނުހަނު ބޮޑަށް މަޢާފަށް އެދެއެވެ.

1976 ގެ ކުރިން ޕޯރޓް ކަމިޝަން އެންޑް ޕަބްލިކް ވާރކްސް ޑިޕާރޓްމަންޓަކީ މައިގަޑު ގޮތެއްގައި ގަލުން ލާފައިވާ މާލޭގެ އެއްގަމު ތޮށްޓާއި ކަނޑު ތޮށި މަރާމާތުކޮށް ބެލެހެއްޓުމާއި ޖައްރާފާއިން މާލޭގެ ފަޅު ފުންކޮށް ބެލެހެއްޓުމާ މަތި ކުރެވިފައިވާ ސަރުކާރުގެ އިދާރާއެވެ. އެ ހިސާބުން ފެށިގެން އެ ޑިޕާރޓްމަންޓުން ކުރަމުން އައި މަސައްކަތްތައް ތަފާތުވެ، ޢިމާރާތް ކުރުމާއި ބިން ހިއްކުން ފަދަ މަސައްކަތްތައް ކުރާ ސަރުކާރުގެ ޒަމާނީ އިދާރާއަކަށް ބަދަލު ވުމުގެ ރާސްތާގައި އެންމެ ބޮޑަށް ކުރިމަތިވި ހުރަހަކީ މެޝިނަރީ ހިންގައި ބަލަހައްޓާނެ ހުނަރުވެރި މުވައްޒަފުން ނެތް ކަމެވެ.

މި މައްސަލަ ޙައްލު ކުރީ މަސައްކަތު މީހުންގެ ތެރެއިން ރަނގަޅު މީހުން ހޮވައިގެން، އެ މީހުންނަށް މަސައްކަތުގެ ތެރެއިން އެކި މަސައްކަތްތައް ދަސްކޮށްދީގެންނެވެ. މި ޕްރޮގްރާމްގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ހަ މަސް ދުވަސް ވަންދެން ހޮވޭ މީހުން ގެންގުޅެނީ ޓްރެއިނީ އިންގެ ގޮތުގައެވެ. ޓްރެއިނީ އިންގެ ގޮތުގައި ރަނގަޅަށް އުޅޭ މީހުން ވިދިގެން އަންނަ ހަ މަސްވަންދެން ގެންގުޅެނީ އެޕްރެންޓިސް އިންގެ ގޮތުގައެވެ. އެޕްރެންޓިސް އިންގެ ގޮތުގައި ރަނގަޅަށް އުޅޭ މީހުންނަށް ދެން ލިބެނީ ފުރިހަމަ ވަޒީފާއެވެ.

ޑްރެޖަރ އޮޕަރޭޓަރ ޓްރެއިނީ ބަދަލުވާނީ ޑްރެޖަރ އޮޕަރޭޓަރ އެޕްރެންޓިސް އަށެވެ. އެއަށްފަހު ޑްރެޖަރ އޮޕަރޭޓަރަށެވެ. ޑްރެޖަރ މެކޭނިކް، އެކްސްކަވޭޓަރ އޮޕަރޭޓަރ، ލޯޑަރ އޮޕަރޭޓަރ، ލޮރީ ޑްރައިވަރ، އަދި ޖެނެރަލް މެކޭނިކުގެ ވަޒީފާތަކަށް މީހުން ތަމްރީންކޮށް އުދެއްދުނީވެސް ހަމަ މިގޮތަށެވެ.

1979 ން 1986 ށް ހިންގުނު މި މަޝްރޫޢުގެ މުއްދަތުގައި ހއ ތުރާކުނުން ފެށިގެން ސ ގަމާއި ހަމައަށް އެތައް ހާސް ދިވެހިންނަށް ވަޒީފާގެ ފުރުޞަތު ތަނަވަސް ވެގެން ދިޔައެވެ. އޭގެ އިތުރުން އެތައް ސަތޭކަ ދިވެހިންނެއް ތަފާތު ހުނަރުތައް ދަސްކޮށް، ފަހުން ދިރިއުޅުމަށް އެ މަސައްކަތްތައް ކުރިއެވެ. މި މަޝްރޫއުގައި އެއްވެސް ބިދޭސީއެއް މަސައްކަތެއް ނުކުރެއެވެ.

ތެދުފުޅެކެވެ. މި މަޝްރޫޢުގައި ހިއްކި ބިމުން ބޯހިޔާވެހި ކަމަށް އުއްމީދު ކުރަމުން އައި އެންމެންގެ ބޭނުން ފުއްދައެއް ނުދެވުނެވެ. އޭގެ ފަހުން ތަފާތު ރިޔާސީ ދައުރުތަކުގައި ހިންގުނު ބިން ހިއްކުމުގެ މަޝްރޫޢުތަކުންވެސް އެކަމަށް އެދިއެދި ތިބި މީހުންގެ ބޭނުންތައް އަދިވެސް މިދަނީ ފުއްދައި ނުދެވިގެންނެވެ. އެކަމަށް އެދިއެދި ތިބި މީހުން އުޅެމުންދާ ޙާލަށް ބަލާއިރު، މަޢާފް ކުރާށޭ ތިޔަ މައްސަލަ ޙައްލު ކޮށްދޭން މަސައްކަތް މި ކުރަނީއޭ ބުނެ އެކަމަށް އިޚުލާސްތެރި މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްދިނުން ފިޔަވައި، އެކަމަށް ދޭނެ ބަލިކަށި އިޖާބައެއްވެސް ދެވޭނެ މީހަކު އަދި ހުންނާނެހެން ހިޔެއް ނުވެއެވެ.

އެއީ މައްސަލައިގެ ނުފުށެވެ. ރަގަޅު ފުށަށް ބަލާއިރު މި މަޝްރޫޢުގައި ހިއްކި ބިމުން ގޯތި ލިބިގެން ގެދޮރު ބިނާކޮށް، ބުރިބުރިއަށް ނަގައި، ވިޔަފާރިތައް ފަށައި، ދިރިއުޅުން ބިނާކޮށް އާރާސްތުކޮށް، އެ ބިމުގައި ދިރިއުޅެމުން ދާ މީހުންގެ ޢަދަދަށް ބަލާއިރު، 147 އޭކަރުގެ ބިމުން އެކަށީގެންވާ ޢަދަދެއްގެ ޢާއިލާތަކަށް ފާގަތި ދިރިއުޅުމެއް މި މަޝްރޫޢުގެ ސަބަބުން ލިބިގެން ނުދޭ ބާވައޭ ހިތަށް އަރައެވެ.

ޢާއްމުކޮށް އެންމެންގެ ފައިދާއަށް ދެ ހޮސްޕިޓަލް މި ބިމުގައި ބިނާ ކުރެވިފައި އެބަހުއްޓެވެ. ސާނަވީ ފެންވަރުގެ ތަޢުލީމް ދޭ ތޭރަ ސްކޫލާއި ޔުނިވަރސިޓީ ފެންވަރުގެ ތަޢުލީމް ދޭ ދެ މަރްކަޒު އެބަހުއްޓެވެ. މާލެއަށް ކަރަންޓްގެ ޚިދުމަތާއި، ފެނުގެ ޚިދުމަތްދޭ މައި މަރްކަޒުތަކާއި، މުވާޞަލާތީ ޚިދުމަތްތައްދޭ އެއް ކުންފުނީގެ މައި އޮފީސް މި ބިމުގައި ބިނާ ކުރެވިފައިވެއެވެ. އިޖުތިމާޢީ ދެ މަރްކަޒެއް މި ބިމުގައި ބިނާ ކުރެވިފައި އެބަހުއްޓެވެ. ސިނަމާލޭ ބްރިޖާއި ތިލަމާލޭ ބްރިޖުގެ އެއްކޮޅު އައިސް ގުޅެނީ ހިއްކި ބިމާއެވެ. މީގެ އިތުރުން، ރޭވިގެން ރައްޔިތުންނަށް ފައިދާހުރި އިތުރު އެތައް ކަމެއް ކުރެވޭނެ ބިން އެއްވެސް ވަކި ބޭނުމަކަށް ކަނޑަނޭނި އަދިވެސް އެބައޮތެވެ.

ވިޔަފާރި އަދި އިޖުތިމާޢީ ބޭނުންތަކުގައި މާލޭގައި ގެންގުޅޭ އުޅަދުތަކާއި މާލެ އައިސްގޮސްވާ އުޅަދުތަކަށް ދަތިކަމެއް ނެތި ބޭނުން ކުރެވޭ ވަރަށް މާލޭގެ އުތުރު ފަރާތާއި ދެކުނު ފަރާތުގެ ފަޅު ފުންކުރެވި، މާލޭގެ ހުޅަގު ދެކުނު ކަންމަތީގައި، މި މަޝްރޫޢު އާ ގުޅިގެން ބަދަރެއްވެސް ހެދިފައިވެއެވެ. އެއީ މާލޭގެ ތަރައްގީ އާއި ވިޔަފާރިއަށް އިތުރު ކުރިއެރުންތައް ހޯދައިދެވުނު ކަންކަމެވެ.

ކޮންމެ ނަޒަރަކުން ބެލި ނަމަވެސް، މާލޭ ފަޅުން ބިން ހިއްކުމުގެ މަޝްރޫއު އަކީ މާލޭގެ ޒަމާނީ ތަރައްގީ އާއި ތަމައްދުނުގެ ބިންގަލެވެ. ރާއްޖޭގެ އިގުތިޞާދީ އަދި އިޖުތިމާޢީ ޙަޔާތުގައި މާލޭގެ ދައުރަށް ބޮޑު ބަދަލެއް ގެނުވި ތާރީޚީ މަޝްރޫޢު އެކެވެ. މި މަޝްރޫޢުގެ ފަހުން ތަފާތު ސަރުކާރުތަކުން މާލޭގެ ތަރައްގީއަށް ބޮޑެތި މަސައްކަތްތަކެއް ކުރައްވަމުން ގެންދަވާކަން އުފަލާއިއެކު މި ފުރުޞަތުގައި ފާހަގަ ކުރުމާއިއެކު، މާލެއަކީ ދުނިޔޭގެ ކެޕިޓަލް ސިޓީ ތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ހީތް ގާއިމު، އެންމެ އުޅެން ފަސޭހަ ސިޓީ ކަމަށް ހެދުމަށް އަދިވެސް ރޭވިގެން ބޮޑެތި މަސައްކަތްތަކެއް ކުރަންޖެހިފައި އެބަހުރިކަން ފާހަގަ ކުރަމެވެ.

އެ މަގުޞަދު ޙާޞިލު ކުރެވޭނީ އެއްބައިވަންތަ ކަމުގެ ރޫޙެއްގައި ސަރުކާރާއި، ލާމަރްކަޒީ އިދާރާ ތަކާއި، ރައްޔިތުން ގުޅިގެން މަސައްކަތް ކޮށްގެންނެވެ.